Added working of mind part2 Marathi Post 57B today the 27th Jan14.
Blog address : http: // tukaramasteachings.blogsopt.in
Contact mail address is rgphadke@gmail.com

अंत:करणाची कार्यपद्धती भाग २ रा :- ( Theory-part 2 )

मागच्या पोस्ट वर लिहिलेल्या विचारांचा सारांश :-

आपण पाहिलेच आहे की अंत:करणाचे कार्य सर्वप्रथम स्फुरणापासून सुरू होते. स्फुरणामुळे

चित्तामधे तरंग उठतात. सुखदु:खाच्या भोगांच्या आपल्या सर्व आठवणी चितामधे बीजरूपाने साठवलेल्या असतात. ह्यांनाच वासनाबीज असेही नांव आहे. अशासाठीच म्हणतायेते व खरेच आहे की कोणत्याही भोगाच्या वासनेचे बीज चितामधे स्फुरणामुळे अंकुरित होते

तसेच येथे हे पण समजून घ्यायला हवे की आपल्या (पंचेंद्रियांद्वारे आपल्या कडे जे जे येते ते सर्वच ) अन्न म्हणता येते हे अन्न ग्रहण केल्यामुळे पण नवी नवी वासनाबीजे निर्माण होत असतात. अर्थातच ही सर्व बीजे चित्तामधेच साठवली जातात.

ह्या बाबत पॊँडेचरीच्या माताजींचे एक वचन आहे. माताजी सांगतात की आपले सर्व विचार कांहीएक आकार घेतात व वातावरणामधे सर्वांचेच बरेवाईट विचार ह्याप्रमाणे आपल्या अवतीभोवती असतात. जेंव्हा आपले मन हे विचार ग्रहण करण्यास तयार असते ( आपल्या नकळत हे सर्व घडते ) तेंव्हा विचारांचा मनामधे प्रवेश (विचारांचा प्रवेश अर्थातच चित्तामधेच होतो) होतो व मग ते प्रगट होतात व कांहीतरी कार्य आपल्या हातून होते. .

म्हणुनच पातंजलींचे योगसुत्र हे सांगते की " य़ोग: श्चित्त वृत्ती निरोध:” म्हणजे चितामधल्या वृत्तिंचा निरोध करणे म्हणजेच योग होय.

अशा रीतीने आपल्या चित्तमधे जी आवर्तने ,भोवरे निर्माण होतात ती सर्व आपल्या भावनांचे रूप घेऊन मनामधे प्रगट होतात.

       आपल्या अ) मन , ब) बुद्धी व क)अहंकाराचे कार्य ह्यापुढे लिहिले आहे.

३) मनाचे कार्य :- मन हे अंत:करणाचाच भाग आहे. चित्तमधे विचार उत्पन्न झाल्यानंतर त्याल शब्दरूप येते. नंतर मनामधे त्याविचाराप्रमाणे कार्य करावे , करू नये असे संकल्प विकल्पांची आंदोलने सुरू होतात. संकल्प म्हणजे काम नक्की करायचे हे वाटणे, तर विकल्प म्हणजे कार्य करूनये असे वाटणे. मनामधे जे प्रेम, क्रोध, द्वेष, संशय ईत्यादी भाव असतात त्यांपैकी कोणतातरी भाव ह्यामुळे प्रगट होण्याची क्रिया सुरू होते व म्हणुनच काय करावे हे मनाल कळत नाही. मग ह्यासाठी मनाची धाव बुद्धीकडे निवाडा करण्यासाठी होते. म्हणुनच मनाला पाîrÉÉप्रमाणे चंचल म्हणतात. असो.

४) बुद्धीचे कार्य :- अंत:करणाचा महत्वाचा भाग म्हणजे बुद्धी होय. बुद्धी वापरून आपण योग्य अयोग्याचा निवाडा करत असतो.

श्रीमद्‌ भगवद्‌गीतेमधे भगवंताने बुद्धीचे तीन प्रकार १) तामसिक २) राजसिक व ३ ) सात्विक बुद्धी असे वर्णन केलेल आहेत. आपल्या बुद्धीचे सर्व निर्णय ह्या तीनांपैकी एकामधे येतात.

आपली बुद्धीच कोणत्याही विचाराचे मनमधे प्रगटीकरण झाल्यावर काय करायचे ते ठरवते. त्यासाठी केलेल्या कार्याचा परिणाम काय होईल, तो योग्य की अयोग्य ह्यावर बुद्धीच निर्णय देते. लोकमान्य टिळकांनी बुद्धीला व्यवसायित्मिका बुद्धी असे नांव तिच्या ह्या कार्यप्रणाली वरून दिले आहे.

आपल्या अहंकाराला आपल्या बुद्धिचा निर्णय कळतो व त्यानंतर पुढची क्रिया म्हणजे जे ठरले ते प्रत्यक्षांत आणणे ही अहंकारामुळे घडते.

५) अहंकार :- आपल्या अंत:करणाचा अहंकार हा एक सर्वात मुख्य भाग आहे. आपला जन्म होताक्षणीच अहंकार म्हणजे " मी " व "माझे " ही जाणीव उत्पन्न होते. ह्या जाणीवेचेच दुसरे नांव अहंकार आहे. प्रत्येव्यक्ती वा प्राण्याच्या बाबतीत असे नक्की म्हणतायेते की जागृत व स्वप्नावस्थेम्धे अहंकार जागाच असतो. अहंकारामुळेच आपल्याला मीकर्ता आहे, अथवा मी भोक्ता आहे असे वाटते. केलेल्यासर्व कर्माचे फळे सुखाची किंवा दु:खाची असतात. हे सुख दु:ख आपल्याला अहंकारामुळेच जाणवते. अहंकार व मनामुळेच आपल्याला पंचेंद्रियांच्याद्वारे निरनिराळ्या विषयांचे ज्ञान होते..

अहंकारामुळेच आपल्याला आपण व जगातील ईतर वस्तू /जीव प्राणी आपल्याहून वेघले आहेत हे कळते.

आपली शास्त्रे व संत हेच सांगतात की आपण व विश्वनिर्माता भगवंत हे एकच आहोत. भगवंत कालातीत आहे. म्हण्जे खरेतर आपण सर्वच कालातीत आहोत. अशी ही जाणिव आपल्या प्रत्येकामधे अत्यंत सूक्ष्म रूपाने सतत जागृत असते . पण अज्ञानामुळे आपण आपला देहच सत्य व कालातीत करण्याचा प्रयत्न करत असतो. ह्याप्रयत्नाचेच दृश्यरूप म्हणजे निरनिराळी वैद्यकीय तंत्रे व शोध असे म्हणता येते. ह्या सर्वाचे मूळ म्हणजे आपला अहंकारच आहे हे येथे लक्षांत घ्यायचे आहे.

श्रीरामकृष्ण परमहंस म्हणतात " आपण जो वर जिवंत आहोत तोपर्यंत अहंकार हा राहणारच आहे; मग त्याला ईश्वराचा चाकर म्हणुन ठेवणेच सर्वांत उत्तम होय.” ह्यावरून आणखी एक बाजू स्पष्ट होते की अहंकार हा आपण जोवर जिवंत आहोत तोपर्यंत आपल्याबरोबर असणारच आहे. तोच आपल्याला खîrÉÉमित्राप्रमाणे आपल्या मनावर ताबा करायला मदत करणारा आहे.

श्रीरामकृष्णांच्या ह्या उपदेशामधेच आपल्या मनावर ताबा ठेवायचा म्हणजे काय करायचे ह्याचे सुत्र आहे.

वरील व  blogवरच्या आधीच्या पोस्ट च्या आधारे अंत:करणाचे संपूर्ण कार्य कसे चालते त्यासाठी एक उदाहरण: फक्त येथे घेतले आहे. सविस्तर भाग पुढच्या पोस्ट मधे लिहिणार आहे.

आता एक उदाहरण घेऊन अंत:करणाचे कार्य कसे होते ते स्पष्ट करण्याच्यासाठी येथे घेतो आहे. आपण हापूस आंब्याचे उदाहरण येथे घेतो आहोत.

समजा की उन्हाळ्याच ऋतू सुरू झाला आहे. उन्हाळा जवळ आला की अनेक जाहिराती येऊ लागतात. त्यांमधे देवगड हापूस आंबे येथे मिळतील अशी जाहिरात समजा पाहिली.

ह्यानंतर खालील क्रियांची साखळी तयार होते.

अ) ही जाहिरात डोळ्यांनी पाहिली गेली. ( बाह्य जगांतून डोळा ह्या इंद्रियाद्वारे माहीती आत गेली.)

मागे एकदा हापूस आंबा खाल्ला होता व त्याची चव, रंग, व नांव यांची त्याच वेळी चितातमधे नोंद झालेली होति. ( चित्तमधे संस्कार झालेला होता)

जाहीरात पहिल्यामुळे असा आंबा पुन: खावा असे स्फुरंण प्रथम अंत:करणात निर्माण झाले व चित्तमधे हे स्फुरण शब्दरूप झाले..

ब) मग मना मधे संकल्प निर्माण झाला की आता आंबे विकत आणावे. पण मधल्या काळामधे आपल्याला डॉक्टरानी तुम्हाला मधुमेह झाला आहे आता गोड तर खाऊच नका, आंबे तर अगदी वर्ज्य आहेत हे निक्षून सांगितले आहे हे पण मनाला आठवले व म्हणुन आंबे आणूच नयेत उगाच मोह नको असे विकल्प पण आले. मनाला काय करावेव हे समजले नाही.व म्हणून ते बुद्धीकडे धावले.

क) त्यानंतर बुद्धिचा निर्णय झाला की आंबे जरुर विकत घेऊया. आपण खायचा नाही पण बाकिच्यांना तर आनंद घेऊदे!

४) मग " मी " आंबे विकत घेतले.

अर्थात हे उदाहरण अगदी सोपे आहे पुढच्या पोस्त मधे practical भाग येईल. 

Print this Article

Added for English Reader 57 post on 27th Jan 2014  Abhanga a week of Sant Tukarama.
Blog address : http: // tukaramasteachings.blogsopt.in
Contact mail address is rgphadke@gmail.com

For Marathi Readers a separate post in Matathi has been added .

Working of the Mind ( Theory ) part 2 :-

Review of Previous Information in Part 1 Post.

We have seen that the process in the mind starts with some Inspiration. This inspiration triggers / makes wave in our Chitta. Our various memories of enjoyment , Pain etc are stored in the chitta. The general name given to this stored information is Seed of Desire.

Thus the seed of some desire germinates first after the inspiration happens.

.It may be noted here that whatever food( All the information received through our five sense organs can be called food.) we receive and eat also causes some more seeds to be generated and stored in the Chitta.

Mother of Pondechhery Aurobindo Ashram has said that “ The thoughts take the form and are always going in the world. Thus these thoughts are surrounding us. When our mind is receptive they enter our mind and then cause some desires to manifest. Probably this is the reason why in Patanjali Yoga sutras it is said the one should rather control the Chittavruttis ( the desires manifesting in the chitta).

The ultimate (final) appearance of the manifestation of turbulence is our Chitta takes the form of our feelings., which arise in our manas ( mind) .

In this part described below is the theoretical working of

3) Manas ( the mind) 4) Intellect 5) Ego ( Egoism)

1)Manas:- Manas is that part of our Atahkarana ( Mind) which is responsible for Sankalpa (mental resolve, intention, determination, will , desire) and Vikalpa . ( Uncertainty, Doubting, hesitation,suspicion) doubting. Besides this various feelings like Love, Anger, Hatred , pity , respect etc occur in our mind first .For every situation some of these feelings ll occur in the mind Because of these feelings, it is unable to take a firm decision what happens in the mind is described in the next paragraph here.

In fact our Manas( mind) is not able to decide what action we should take. Some times it feels like we should act like this or that,( this is called Intention, Mental resolve etc) . At the same time the mind also gets a doubt whether the mental resolve or intention is right or not. Mind is in fact incapable of taking a firm decision for the course of action. (This part of mind is therefore addressed as Mercurial mind for this reason in the literature.)

Therefore it simply presents the dilemma to the intellect to give the decision.

4. Intellect :- This is that part of our mind which is our power of Discrimination and Decision.
   There are three r categories of Intellect as per Sri Bhagavad Geeta.
   a) Tamasik Buddhi ( 2) Rajasik Budddhi 3) Satwik Buddhi . All our decisions and discriminating actions fall under one of these categories.

Late Lokmanya Tilak ( Author of Gitarahasya ) has named our Intellect as “ Judgmental Power” since it is the one which like a Judge in a Courthouse gives decision after weighing all the pros and cons. This decision is then transferred to the Ego to physically act on the same and thus the action is the result of implementation of the decision or Judgment.

५) Ego:- Egoism is that part of our mind, which produces the sense of “ I” and “ Mine”.
At the Individual level our Egoism is active during the time when we are in the Awakened state , or Dreaming. The Egoism causes the feeling of “ I am the doer or I enjoy the effects of any action”
When we decide to perform some act knowingly then it can be said that we are proud of doing the same act. This love for the act and its effects is generated because of Ego only. Ego can not be denied and will be present as long as we are alive.
It is our Ego which makes us feel that we are receiving the information ( sensations) through our five sense organs and the mind.

Because of the Ego we are having the sense of I , and others ( meaning that I am separate from others) and since we all are actually Immortal ( The Self residing within us the Atman is immortal); this is reflected in the mind and thus through the Ego . Thus every living being strides to preserve ones own body first..

Shri. Ramakrishna Paramahansa has said that “ Ego will be present as long as one is alive and hence it is better that it serves the Divine as His servant” This saying gives us the idea about the method to control our mind. It is up to us how to use it.

Now a simple example is given just to describe the above described process (in the Previous Post and the current post)

Summer has arrived and so there are advertisements in the Newspaper about the availability of Alphanso Mangoes.

a) The advertisement was seen ( Through the eyes the information entered the mind)

( Earlier I had tasted these Mangoes and it's taste, colour etc lingered in my Chitta )

b) Due to the trigger of the advertisement ; a desire arose in the mind that I should purchase the Mangoes to enjoy the same.

c) However the Physician has clearly warned me that “ Don't eat any Sugar including
Mangoes and sweet fruits. This memory got triggered after the desire to eat Mangoes came to the mind.

d) My mind could not decide whether to proceed to buy or stop Hence it approached the Intellect to give the decision.
e) Intellect thought and arrived at the conclusion that Though I am forbidden to eat the Mangoes the family members can at least enjoy the same. Hence the decision given is to buy the Mangoes.
f) “I” went to Market and purchased the Mangoes.

The details of various practical aspects , based on the above describes process in this and the last post will be presented in the next Post .

Print this Article

Added 53rd post Working of mind to Abhanga a week of Sant Tukarama.

 Blog address : http: // tukaramasteachings.blogsopt.com

Contact mail address is rgphadke@gmail.com

For Marathi Readers the explanation of the meaning is given after the English version given here ie at the end of English version.
The Working of our mind is planned to be given in three parts.
(Post 1 )Part 1 :- Basic Theory given by Scriptures.
(Post 2) Part 2 : - Basic Theory given by our Scriptures.
(Post 3) Part 3 :-  Practicle Actions to be taken in our day today life.

WORKING OF THE MIND :- THE PROCESS ( Part 1)

Definition of Mind :- Mind is defined as the pure Inspiration that appears in our mind. In short ; mind is the pure feeling of awareness “ I am “ which arises in the heart as soon as an entity takes birth.

The mind has capacity for cognition, will and doubts .

If we try to find the location of our mind then it is not possible to exactly locate it since it is in fact an non-manifested one. However as per the working the mind has five defined functions which are interrelated with each other. We may call these as five different aspects of the mind.

These are 1) Inspiration 2)Chitta 3) Mind 4) Intellect 5) Feeling of Self .

These five function act rather in serial order and with a definite time lag between each.

The working of mind starts with Inspiration .

The working of each of these is described further below. Once we understand the Working process then it is possible to think of the methods for control of our mind. I would like to recall here the previous post no 52 of Abhanga in which Sant. Tukaarama has asked us to control our mind. This whole exercise is only to achieve the control.

As per the Scriptures we have five Sheaths ( bodies) inside this Gross Visible body. These are addressed as PanchakoSas.( 1) The outer Shell is our visible body gross level named Annamaya kosha.2) next is invisible Pranamaya kosha.3) Manomaya kosha 4) Vijnyaanamaya kosha 5) Anandmaya kosha.

1) Functional aspects of Inspiration :- The inspiration occurs in our mind without any specific cause or trigger. This is the Quality we possess because we are not different from the universal Consciousness to whom there are many names such as “ Parabrahman, Parameshvar, Bhagavant , God Almighty etc.

From the beginning of the mankind many are pondering over the reason or cause for the creation of the Universe. Until now nobody has been able to bring out the definite cause for this event of creation of the universe. Best answer given is “ Because of the will of God. He was alone and felt that He should not remain alone. This is called as “ The first Inspiration” ( Adisankalpa) it is represented by the sound and Symbol “OUM” ॐ .

We get the inspiration because of some external triggers too. This is as per the game plan of our “ Prarabdha” or “Fate” which is nothing but the store house of the memories from our past as well as present birth. It is the Fate which causes us to act impulsively causing the manifestation of further actions and events . These then result in Pleasure or Sufferings depending on the nature of the action.

This information is important to understand how to control our mind and hence is passingly mentioned here. We will see the details later.

2. Functional aspects of Chitta :- As mentioned above our Chitta is the storehouse of or memories. These are also called “ Sanskaras or Impressions “.
   We can imagine our Chjittra like a lake in which waves / turbulence are appearing from time to time ; because of some Inspiration.
   Shri.Bhagavadgeeta classifies these in three categories. 1) Tamasik 2) Rajasik 3) Satvik.
   We can further classify our Thoughts ( Thought is the manifestation of the Inspiration is verbal word form we we understand better.) The desires are another name for these thoughts.
   Some broad categories are 1) Desire for Enjoyment of Sex 2) Desire for Name and Fame 3) Desire for accumulation of Wealth 4) Desire for taking Revenge. 5) Feeling of Depression 6) Feeling of Pleasure 7) Love 8) Hatred 9) Anger 10) Jealousy etc.
   It is to be noted here that mere appearance of a thought is not much troublesome . It is the action done on the thought which is damaging. In our next post we will examine functional aspects of our Manas ( mind) , Intellect and Action ultimately taken by the “Self =I “.

I request my esteemed readers to kindly share with me their views or suggestions so that next post can be made more comprehensive.

अंत:करण पंचकाची कार्यपद्धती ( भाग १ ला)

१) अंत:करणाची व्याख्या :-

Post 1 :भाग १ ला शास्त्रांनी सांगितलेला सिद्धांत 
Post 2 : भाग २ रा  शास्त्रांनी सांगितलेला सिद्धांत 
Post 3 : व्य्वहारामधे कसे वागता येईल तो भाग.

अंत:करण ( Mind) म्हणजे काय हे सांगणारी ओवी दासबोधामधे खालील प्रमाणे आहे. ह्या ओवीत अंत:करणाची व्याख्या येते.

निर्विकल्प जें स्फुरण । उगेच असतां अंत:करण। तें जाणावे अंत:कर्ण।जाणती कळा ॥ १७-८-४॥

आपल्यामधील जाणिवेचे अत्यंत शुद्ध रूप म्हणजे अंत:करण (Mind) होय.

अंत:करण कोठे असते असे पहायचे झाले तर त्याचे स्थान सूक्ष्म देहामधे असते असे आपली शास्त्रे सांगतात.

२) अंत:करणाचे कार्य पांच प्रकाराने होत असते.

हे पांच प्रकार म्हणजे १) अंत:करण( स्फुरणाचे स्थान) २) मन ३) बुद्धी ३) चित्त ५) अहंकार..

ह्या प्रत्येक प्रकाराची एक विशिष्ठ कार्य करण्याची पद्धत आहे. जर वरवर पाहिले तर सर्व एकाच वेळी कार्यरत आहेत असे वाटते. पण सुक्ष्म द्रूष्टीने विचार केला तर असे आढळते की

अ) प्रथम स्फुरण होते.

ब) नंतर चित्त कार्यरत होते.

क) ह्या नंतर मनाचे काय करवे करूनने ह्या संभ्रमात पडते.

ड) नंतर बुद्धी निर्णय देण्याचे काम करते.

ई) सर्वात शेवटी अहंकार काम करायला लागतो व कार्य घडते.

आता पुढे अंत:करणपंचकाचे कार्य विस्तॄतरुपाने पुढे घेतले आहे. ते समजले की मगच आपल्याला मनावर ताबा कसा मिळवता येईल त्याचे स्पष्टिकरण होईल. अंत:करण पंचाकाचे कार्य लिहिण्य़ाचा हा उपद्व्याप त्यासाठीच करत आहे. असो.

येथे मला मागच्या ५२व्या अभंगाची वाचकांना आठवण करून द्यावी असे वाटते आहे. त्या अभंगामधे तुकाराम महाराजांनी मनावर ताबा ठेवा असा उपदेश सर्वप्रथम केला आहे. As per the

आपल्या शास्त्रांमधे पंचकोशांचे वर्णन आहे .हे सर्व कोष आपल्याच शरीरामधे आहेत. १) बाह्य दिसतो तो अन्नमय कोष म्हण्जे आपले स्थूल शरीर होय. २) त्यानंतर येतो तो प्राणमय कोष ३) तिसरा मनोमय कोष जेथे आपले अंत:करण असते. ४) चौथा ज्ञानमय कोष व ५) आनंदमय कोष.

१) अंत:करणात झालेले स्फुरंणाचे कार्य :-.

कोणताही विचार मनामधे येतो तेंव्हा असे दिसते की सर्वप्रथम आपल्याला कांहितरी स्फुरण होते व नंतर ह्या स्फुरणामुळे पुढचे सर्व कार्य होते.

हे स्फुरण कां होते असे जर कोणी विचारले तर उत्तर हेच आहे की आपण परमात्म्याचेच अंश आहोत व स्फुरण होणे ही परमात्म्याचीच करणी आहे. परमात्म्याला आपल्या दृश्य सृष्टीमधला नियम की " कांही व्हायचे असेल तर त्याच्यामागे कांहितरी कारण असते " लागू होत नाही.

आपली सॄष्टी कां निर्माण झाली ? हा प्रश्न पूर्वीपासून अनेकांना पडत आहे व ह्याचे उत्तर आपल्या संतांनी ( जे ब्रह्मज्ञानी होते ) हेच दिले आहे की त्याला ( भगवंताला लीला करण्याची ईच्छा झाली की मी एकटा आहे व अनेक व्हावे " ऎकॊहं बहुस्याम्‌ " म्हणुन सृष्टीनिर्मिती झाली . ह्यालाच आदीसंकल्प म्हणतात. ) आपण त्याचेच अंश आहोत. म्हणून आपल्याला पण असेच स्फुरण होते.

ह्या मूल देवालाच आपण भगवंत, परमेश्वर, परब्रह्म ह्या नावांनी ओळखतो. आपण ॐ ह्या रूपाने त्याला सगुणामधे पहात असतो.

समर्थांच्या खालील ओवीमधे स्फुरंण कोठे होते ते सांगितले आहे.

"नाभिस्थानीं परा वाचा । तोचि ठाव अंत:करणाचा ।" ॥ १७-८-३ ॥

आपली वाणी चार प्रकारची आहे. परा, पश्य़ंती मध्यमा व वैखरी. बाह्य सृष्टीशी होणारे आपले व्यवहार आपल्याला बोलता येते म्हणूनच साधारणत: घडतात. बोलण्याआधीपण सर्वप्रथम होते ते स्फुरण.

स्फुरंणाला शब्द नसतात. आपण त्याला trigger म्हणु शकतो. ज्या क्षणी जीव जन्माला येतो त्या क्षणी त्याला स्वत:च्या अस्तित्वाची जाणीव होते. मी आहे हे जीवावस्थेमधील पहिले स्फुरण म्हणता येते. येथे फक्त असणेपणाची जाणीव आहे म्हणुन स्फुरण हे कोणतेही विकार नसलेले, कल्पनारहित असते. पण ह्या स्फुरणामुळेच पुढच्या सर्व क्रिया घडतात.

स्फुरणाचे आणखी एक महत्वाचे रूप आहे. हे रूप आपल्या जीवनात अनेक घटना घडवते.

जसे सहज कांहीतरी स्फुरण होते तसेच ईश्वरी योजनेनुसार प्रारब्धानुसार पण कांहीतरी स्फुरण आपल्याला होते .

प्रारब्ध म्हणजे बीजावस्थेमधे असणारी आपल्या पूर्वकर्माची फळे असे म्हणता येते. ही बीजे केंव्हा फळरूप घेणार आहेत त्याची आपल्याला अंशमात्र कल्पना नसते. पण एवढे मात्र नक्कीच म्हणता येते की योग्यवेळ आली की ही बीजे फळरूप होण्याची वेळ आल्याबरोबर आपल्याला कांही तरी करावेसे वाटते व तसे केल्यानंतर बीजाचे फळामधे रुपांतर होते.

आपण दृश्य सृष्टीमधे वावरत आहोत. दृश्यातील कोणत्याही पदार्थाचे गुणधर्म पंचेद्रियांद्वारे आपण ओळखतो. ( रूप, स्पर्श, गंध, रस, शब्द) एका ईंद्रियाला एकाचेच ज्ञान करून देण्याची क्षमता आहे. जसे त्वचेला गॊड,कडू कळत नाही. नाकाला मऊ/कठीण कळत नाही. पण प्रत्येक ईंद्रियाला ह्यामधील अनेक छटांचे ज्ञान सहजपणे होत असते. उदाहरणार्थ रंगाचेच असंख्य प्रकार आहेत. चवीचे पण असंख प्रकार आहेत. तसेच सुगंधाचे.... .

२)चित्ताचे कार्य :-

स्फुरणामुळे आपल्या चित्तामधे तरंग (Trigger ) उठतात व त्यानंतरच पुढचे कार्य होते.

एक नेहमीच्या अनुभवातले उदाहरण हा भाग स्पष्ट करते.

समजा आपण रोज १२.३०ला जेवण रोज जेवायचे ठरवले. असे ठरवल्यावर आपल्या चित्तामधे ह्याची नोंद आठवणरूपे होते. ह्या नोंदीलाच ’संस्कार" असे नांव आहे. ह्या जन्मामधीलच नव्हे तर पूर्वीच्या सर्व जन्मांचे सर्व संस्कार आपल्या चित्तामधेच साठवलेले असतात.

चिताला जर आपण एखाद्या सरोवराची उपमा दिली तर सरोवरातील निरनिराळे भोवरे, लाटा , तरंग ह्यांनाच आपण वॄत्ती असे म्हणतो. वॄत्तींचे अनेक प्रकार आहेत. त्यातले महत्वाचे म्हणजे १) आकर्षणात्मक वृत्ती

२) क्रोध, द्वेष , मत्सर ह्या प्रकारच्या वृत्ती ३) अभिमानाच्या वॄत्ती ४) प्रेममय व्रूत्ती ५) दु:खदायक वृत्ती ६) धैर्यवृत्ती ईत्यादी असंख्य " संस्कार" वृत्ती आपल्या चित्तामधे साठवलेल्या असतात.

श्रीभगवद्‌गीतेमधे ह्यांचे वर्गीकरण १) तामसिक २) राजसिक ३) सात्विक वॄत्ती असे केले आहे.

आपण ह्या वृत्तींचे वर्गीकरण करू शकतो व ह्यामुळेच आपल्याला कोणत्याही वृत्तीकडे साक्षीभावाने पाहून विवेकाने वागता येऊ शकते. कांही वॄत्ती बंधनात ( जन्म-मृत्यूचक्रामधे अडकवतात तर कांही आपल्याला भगवंताकडे नेतात.

ह्याच्या पुढचा भाग पुढच्या post मधे लिहित आहे कारण चितामधे येणारे निरनिराले विचार व त्यांच परींणाम हा भाग बरच मोठ होत आहे.

वाचकांनी ह्या पोस्त बद्दल आपले विचार जरूर कळवावे हीच येथे विनंती आहे.

Print this Article

Added 52nd postहोउं नको कांही मना या आधीन for Abhanga a week of Sant Tukarama.

 Blog address : http: // tukaramasteachings.blogsopt.com
Contact mail address is rgphadke@gmail.com
For Marathi Readers the explanation of the meaning is given after the English version given here ie at the end of English version.

Note:- I am planning to share my understanding of the working of our mind with a view that this will help us to control it. I also have planned to share some tips which I received from some learned friends.
For this reason ; the next post will not be a abhanga.

2014 Abhanga post 52^nd

होउं नको कांही मना या आधीन । नाईकें वचन याचेंकांही ॥ १॥

हटियाची गोष्टी मोडून काढावी । सोई ही धरावी विठोबाची ॥ २॥

आपुले आधीन करूनियां ठेवा । नाहीं तरी जीवा घातक हें॥ ३॥

तुका म्हणें झाले जे मना आधीन । तयांसी बंधन यम करी ॥ ४॥

Verbatim Meaning:-

Do not become enslaved of your mind. Do not listen to anything it says || 1||

One should break away from the habit ( of thinking that all the pleasure comes from the external objects) and should attach  himself to Vithobaa|| 2||

Keep your mind under your control otherwise it will be causing you serious damage || 4 ||

Tuka says that those who do not control their mind are imprisoned by the lord of Death Yama|| 4 ||

Background Information for the understanding the meaning:

It has been our experience that we get any pleasure or pain for a short time only. 

However there is one more result of satisfying our desire, which is unknown to us.

This is nothing but the remembrance of the experience in our mind. In Spirituality this is called as the seed. It is this seed i.e. remembrance of the event that ultimately binds the soul to the cycle of Birth and Death.

For example the experience of pleasure forms the seed of desire for enjoyment. The experience of pain forms the desire not to experience the same again. Sometimes a desire is generated to take revenge  and this desires takes the form of seed. All such seeds are stored in our Chitta. This is called “ Sanchita “.

All this happens because our mind is not under our own control.

NOTE :- Here I have tried to be as brief as possible for the aspects of control of mind ( which is itself a vast subject) . Therefore next post is planned to be about the functioning of our mind and deriving some practical hints for it's control.

One of the most important doctrine in spirituality states that “Desires are the basic cause of our imprisoned and entangled permanently to the cycle of Birth-Death. The main purpose of getting the Human body is to attain Unity with God and desires prevent us from achieving the same.

This Abhanga  is addressing the issue of control of the mind.

Meaning of the Abhanga:-

In the very first stanza it is advised that one should not be enslaved by the mind.

Mind has many attributes .One of which is the ability to remember and recollect.

Generally we experience some pleasure because of association with some sense objects.

For example when an Alphonso Mango is tasted for the first time; the taste, pleasure experienced because of eating the Mango and it's bright reddish Yellow colour are all imprinted on our memory circuit. This is called “Seed of Desire”

Sometimes later in the life this seed will fructify because of  some trigger such as a picture, Advertisement in the paper, arrival of the summer season etc. Then the desire to eat Alphonso Mango will again arise in the mind.

However it is possible that in the mean while, the person in whose mind this desire has awakened is declared Diabetic and thus eating the Mango in such health condition will only cause sufferings ultimately.

The concerned person may not even eat the Mango but the Desire will still remain unsatisfied.

Our mind keeps on getting many such desires continuously. Some of the strong categories of these desires are “ Desire for Sex enjoyment”, Desire for taking Revenge” Desire for Name and Fame etc. Unsatisfied desires ultimately take the form of Seeds and when one dies the soul takes these seeds of desires with him and finds a new body to satisfy the unsatisfied desires.Thus a new body form comes to life.

This is the reason Tukaram Maharaj is asking us not to become enslaved to the mind.in the very first stanza. He advises us not to listen to the demands of our mind which are are going to bind us.

How to break this habit of Mind is the natural question that will arise. The answer is given in the next stanza. Tukaram maharaj says that Replace the desire by purposeful efforts with some other desire which is not going to cause binding. 

The intense desire to unite with the God is this kind of desire. Though He is not visible to us, it is clear that He is everywhere. He is our true Mother. Thus just remembering Him is sufficient. This can be done by remembering Him as VithThala, Krishna , Rama , Ishwara or by any other name. This is called Namasmaran Bhakti. ( Worship by Reciting the Holy name of the Lord)

In the third stanza of the Abhanga ; Tukaram Maharaj is once again advising the same above described point by saying that develop this as a habit by intense efforts. Otherwise you will be doing damage to yourself and will entangle yourself in the cycle of Death-Birth.

In the last stanza Tukaram Maharaj is concluding that those who have not conquered  the desires are going to suffer at the hands of the Lord of Death. His name is Yama. Indirectly it is told to us not to get in this kind of situation.

Teachings of the Abhanga:

Though the desires can not be totally nullified , at least one can replace them with the right kind

 ( the desire to be united with the Lord) and tread the path of Liberation.

2014 Abhanga post 52^nd

होउं नको कांही मना या आधीन । नाईकें वचन याचेंकांही ॥ १॥

हटियाची गोष्टी मोडून काढावी । सोई ही धरावी विठोबाची ॥ २॥

आपुले आधीन करूनियां ठेवा । नाहीं तरी जीवा घातक हें॥ ३॥

तुका म्हणें झाले जे मना आधीन । तयांसी बंधन यम करी ॥ ४॥

अभंगामागची भूमिका :-

आपला नेहमीचाच अनुभव हाच आहे की आपल्याला सुख किंवा दुख: कांही वेळापर्यंतच भोगावे लागतात. सुखभोगाने आनंद तर दुख:भोगाने दुख: अनुभवास येते. ह्याशिवाय आणखी एक परिणाम आपल्या न कळत होतो तो म्हणजे ह्या भोगांची आठवण आपल्या चित्तामधे बीजरुपाने साठविली जाते. ही आठवण जेंव्हा पुन: उफाळून वर येते तेंव्हा आपल्याला तोच भोग परत घ्यावासा वाटतो. ह्यालाच वासना जागृत होणे पण म्हणतात.

उदाहरणार्थ जर आनंदाचा भोग घेतला गेला तर त्याचे बीज तोच आनंद परत मिळावा ह्या रूपाच्या विचाराने पुढे कधीतरी प्रगट होते. दुख:भोगाचे बीज कधी सूड व प्रतिशोधाचे रुप घेते तर कधी असा भोग पुन: नकॊ असे रूप घेते. ह्या बीजकोशाचेच एक नांव संचित असे आहे.

अशी वासनेची बीजेच आपल्याला पुन:पुन: जन्म घ्यायला लावतात.

हे सर्व घडते ते आपला मनावर ताबा नसल्यामुळे घडते . आपण मन सांगते तसे वागतो.

      हा अभंग ह्या संदर्भातलाच आहे .

टीप :- हा अभंग मनावर ताबा ठेवायला सांगतो. ह्यासाठी मनाचे कार्य कसे चालते हे समजणे आवश्यक आहे. पण हा विषय वेगळा व बराच मोठा आहे. पुढचे Post मी अंत:करण पंचकाचेकार्य ह्यावरच लिहिणार आहे. तसेच मनावर ताबा ( आपले ध्येय भगवद्‌भेटिचे आहे) करण्यास काय करता येते त्याबद्दल पण जे समजले ते लिहिणार आहे. येथे मुख्य तत्वाचे च फक्त वर्णन केले आहे.

अभंगाचे अर्थस्पष्टीकरण:- :-

अभंगाच्या पहील्याच चरणामधे असे सांगितले आहे की आपण मनाचे गुलाम होऊ नये.

मनाच्या अनेक गुणांपैकी आठवण राहणे हा मनाच एक महत्वाचा गुण आहे. आपल्या पाच इंद्रियांच्यापैकी कोणत्यातरी इंद्रियाने आनंद वा दुखांची आपल्याला आठवण राहते. आपले सर्व जीवनच आठवणिवर चालत असते. जन्म झाल्याबरोबर ही आठवण राहण्याची क्रिया सुरू होते.

साधे उदाहरण पाहूया. समजा एखाद्याने आंबा कधीही पाहिला नव्हता. तो त्याने पाहिला व चाखला. असे केल्याबरोबर त्याच्या आठवणीच्या कोशामधे आंबा पिवळा असतोव त्याची चव मधूर असते ह्या अनुभवाचीच आठवण तयार होते. खाताना झालेला आनंद तात्पुरताच पण आठवण मात्र नेहमीकरता चितामधे उरते.ह्यालाच वासनाबीज असेही म्हणतात.

नंतर उन्हाळा आला व नुसती आंब्याचे चित्र असलेली जाहिरात पाहिली, तर पुन: आंबा खाण्याची वासना वर ऊफाळून येते. अर्थात आठवण हीच मनामधे वासनाबीज रुपे मनामधे राहिलेली असते म्हणूनच असे घडते.

पण जर मधल्या काळामधे अशा माणसाला मधुमेह झाल्याचे निदान झाले असेल तर अशी वासनापूर्ती त्याने केल्यास ते आनंदाऐवजी दुखा:चे कारण होते. अशा माणसाने निग्रहपूर्व आंबा खाल्ला नाही तरी वासनेचे बीज मनामधे उरलेलेच असते. अशी बीजेच पुनर्जन्माचे कारण बनतात पुढच्या जन्मामधे नवी बीजे तयार होतात.

ह्या बीजांचे वर्गीकरण करायचे झाले तर लोकेषणा, दारेषणा( पुत्रेषणा) , वित्तेषणा , सूडाची ईच्छा इत्यादी करता येते. कोणतीही ईषणा ( वासना ) जर अपूर्ण असेल तर ती पुढच्या जन्माला कारणीभूत होते, हे आपण वर पाहिलेच आहे.

ह्या सर्व वासना , ईच्छा सतत मनामधे येत राहतात म्हणूनच तुकाराम महाराज पहील्याच चरणात सांगताहेत की वासनांचे गुलाम होऊ नका. ह्यासाठीच मनाचे ऐकू नका असे ते म्हणतात.

अध्यात्मातला एक सिद्धांत हाच आहे की वासनापूर्ती न झाल्यामुळेच प्राण्याला पुन:पुन: जन्म मृत्यूचक्रामधे अडकावे लागते. माणसाच्या जन्माचे मुख्य उद्देश्य भगवंताची प्राप्ती हेच आहे व वासनापूर्तीमागे लागल्यामुळे ते दूरच राहते. भगवंताचे दर्शन/प्राप्ति झाली की मगच जन्ममृत्यूचक्रामधून जीवाची कायमची सुटका होते.

तुकाराम महाराजांचा आजचा अभंग मनावर ताबा कसा मिळवावा हेच सांगतो.

येथे प्रश्न असा येतो की हे कसे साधायचे.? ह्याच प्रश्नाचे उत्तर पुढच्याच चरणात येते.

उत्तर हेच आहे की चांगल्या वासनेने अशुभ वासनेला बाजूला करा. ह्यासाठीच प्रयत्नाचे महत्व आहे. चांगल्या वासना म्हणजे ज्यांच्यामुळे पुढचा जन्म घ्यायची पाळी येणार नाही त्या वासना.

भगवंता विषई प्रेमभावना असल्याने त्याचीच भेट व्हावी ही सर्वांत शुभ वासना होय. भगवंत आपल्याला दिसत नाही पण तो आहेच हे सत्य आहे. तोच खरेतर आपली आई आहे व त्याला आपल्या मनातले सर्व कांही कळत असते. म्हणून आपण जर त्याचे स्मरण कोणतेही नांव घेऊन उदा. विठ्ठल विठ्ठल किंवा श्रीराम जयराम जयजय राम , ॐ नम:शिवाय इत्यादिपैकी कोणत्याही नामाने करू शकतो. हे स्मरण हट्टाने जबरदस्त प्रयत्न करून करावे असे पण महाराज सांगतात.

अभंगाच्या पुढच्या चरणामधे ( ३ रा) महाराज परत असे सांगतात की असे प्रयत्न जर तुम्ही केले नाही तर परत जन्म-मृत्यू चक्रामधे अडकावे लागेल. थोडक्यात म्हणजे असे स्मरण न करण्याने तुमचीच हानी होणार आहे.

अभंगाच्या शेवटच्या चरणामधे ( ४ था) महाराज हाच मुद्दा वेगळ्या पद्धतीने पुन: सांगताहेत. महाराज म्हणतात की जर तुम्ही अशा वागणुकीने मनावर ताबा ठेवला नाही तर मग यमदेवता मृत्युदेवता तुम्हाला पुन: ह्या शरीररूपी तुरुंगात टाकेल . तेंव्हा सावध व्हावे.

अभंगाची शिकवण :

जरी आपल्या वासना समूळ नष्ट करता येत नाहीत तरी पण आपण कमीतकमी हा प्रयत्न करू शकतो की आपल्या वासना शुभ असाव्या. कारण शुभ वासनाच आपल्याला जन्ममृत्युचक्रामधून शेवटी सोडवितात.

Print this Article

Added 51`st post ज्ञानियांचा राजा गुरू महाराव  for Abhanga a week of Sant Tukarama.
Blog address : http: // tukaramasteachings.blogsopt.com

Contact mail address is rgphadke@gmail.com
For Marathi Readers the explanation of the meaning is given after the English version given here ie at the end of English version.

Special Note:- Last year 50 Abhangas have been posted and then I had taken a break to receive feedback from the readers. On receiving requests again to continue, I am starting fresh here. It is customary to pray and salute Lord Ganesha when we start an enterprise. I have chosen the Abhanga which is salutation to the Sadguru.( The Spiritual Teacher who dispels the darkness of ignorance)

Abhanga 51^st : Salutations to the Sadguru

ज्ञानियांचा राजा गुरू महाराव । म्हणती ज्ञानदेव तुम्हा ऐसें ॥ १ ॥

मज पामरा हें काय थोरपण । पायींची वहाण पायीं बरी ॥ २॥

ब्रहमादिक जेथें तुम्हां वोळंगणें । इतर तुळणे काय पुरे ॥ ३॥

तुका म्हणे नेणें युक्तिची ते खोली । म्हणोनि ठेविली पायीं डोई ॥ ४॥

Verbatim Meaning:-

You are the King of Seers( who have attained the Liberation) , hence the people call you “Jyaanadeva”. || 1||

Please do not put me on the pedestal . It is better to place the footwear at the feet only. || 2||

All the Gods ( Brahma the creator of this universe ) and other Gods are happy to serve you. Thus there is no other way to describe your greatness|| 3||

Tuka says that surrender by putting my head at the holy feet of my Sadguru . By doing so I have received everything that one desires|(ie. Liberation|) || 4||

Background information to understand the meaning of the Abhanga:-

The special feature of this Abhanga is that even though Tukarama Maharaj was himself a liberated soul, in this abhanga he has saluted Jyaneshvara Maharaj as the Sad-guru ( spiritual teacher) .

Tukarama Maharaj is addressed as the pinnacle ( Topmost point) of the temple of the VarakarI saMpradayaa . VarkarI sect is the one in which Lord Viththala of Pandharapura is worshiped.

The reason of addressing Tukarama Maharaj as described above is his immense love for the deity Viththalaa. This kind of love gets automatically between the Lord( God ) and his disciple. We can give the example of the bond of love formed between the Mother and the child. This bond gets established as soon as the child is born. However even this example is inadequate when we try to describe the love between the Disciple and the God, because there is no separation in the Disciple and God.

For such disciple everything is the form of God, every action is done by the God . There is no existence of the awareness of “ I” in the life of such a disciple.

We can call this as the condition where the disciple is immersed continuously in the meditation of the Divine.

Tukarama Maharaja was such a disciple who through his actions and Abhangas has conveyed this to all the others.

Sant Dyaaneshvara is believed to be the incarnation of Lord Krishna. ShriKrishna is also called Jagadguru ( The teacher for the Mankind) .Following verse in the Geetadyhyanam says this clearly.

वसुदेवसुतं देवं कंसचाणूर मर्दनम्‌ । देवकी परमानंदं कृष्णं वंदे जगद्‍गुरुम्‌ ॥

the meaning of the verse is :- We salute the Teacher of the mankind Lord Shrikrishna ; the one who killed the demons like Kansa, Chanura, who gives immense pleasure to Devaki( mother) and who is the son of Vasudeva .

Meaning of the Abhanga:-

SrI.Jyaneshwar is the king of all the spiritual teachers like Lord ShriKrishna.

In the first stanza itself Tukaram Mahatraja has addressed Sant Jyaneshwar Maharaj as “ King among the Spiritual Teachers”.

With utmost modesty in the third stanza he says that please donnot put me at Par with Jyaneshwa maharaj. For this purpose he gives the example of a footwear the place of which is at feet only and not the head.

While praising Jyaneshwar maharaj , he says that even the creator of the universe and the other Gods are happy to serve you.

At the end of Abhanga Tukaram Maharaj says that “ I surrendered at the holy feet of my Teacher and got whatever( Liberation) by doing so. This is the method I have followed to meet my Lord Viththalaa..”

This also means that by surrendering to the holy feet of the Guru( Teacher) only can get the true knowledge of Self.( Who am I ). This is because our “ I “ gets dissolved when the Sadguru showers his blessings. ( In spiritual language these blessings are called “ Shaktipata”.

When this happens the “ I “ is totally replaced by He( the awareness of the Lord everywhere.) The Disciple's mind gets dissolved and he becomes on with the Universal Consciousness.

मागच्या वर्षी ५० अभंग blog वर लिहिल्यावर मी वाचकांच्या प्रतिक्रिया मागितल्या होत्य व अनेकांनी ब्लोग सुरु ठेवा असे सुचविले. म्हणुन आता परत लेखन सुरु केले आहे. ह्यासाठी प्रथम विघ्नहर्त्या गणेशाला म्हणजेच सद्‍गुरुंचे वंदन करूनच सुरु करायचे आहे. हा अभंग सद्‌गुरु स्तवनाचाच आहे.

अभंग ५१ वा :- सदगुरु वंदनाचा

ज्ञानियांचा राजा गुरू महाराव । म्हणती ज्ञानदेव तुम्हा ऐसें ॥ १ ॥

मज पामरा हें काय थोरपण । पायींची वहाण पायीं बरी ॥ २॥

ब्रहमादिक जेथें तुम्हां वोळंगणें । इतर तुळणे काय पुरे ॥ ३॥

तुका म्हणे नेणें युक्तिची ते खोली । म्हणोनि ठेविली पायीं डोई ॥ ४॥

अभंगाच्या अर्थस्पष्टीकरणासाठी असलेली भूमिका:-

तुकाराम महाराजांनी वारकरी पंथाच्या देवळाचा ( संप्रदायाचा) कळस म्हणतात

ह्याचे कारण म्हणजे त्यांची विठ्ठलावरची प्रीती. प्रीतीचे नाते हे आपोआपच निर्माण होत असते. उदाहरणार्थ ज्या क्षणी मूल जन्माला येते त्या क्षणी आई व मुलामधे असे विलक्षण नाते निर्माण होते. भक्त व भगवंतामधल्या प्रीतीला ही उपमा सुद्धा खरेतर अपूरीच आहे. कारण जेंव्हा भक्ताकडुन भगवंताचे स्मरण अत्यंत प्रीतीने होते तेंव्हा भगवंत व भक्ताचे ऐक्य घडते. दोघे वेगळे असे रहातच नाही . हे ऐक्य झाले की भक्तामधे व भगवंतामधे फरक उरत नाही

अशा अशा भक्ताचे जगणे सर्वकांही भगवंतच, तोच कर्ता व करविता आहे ह्या जाणीवेमधे असते. ह्यालाच अखंड ध्यान म्हणता येते.

भक्तीचे महत्व तुकाराम महाराजांनी स्वत:च्या वागणुकीने व अभंगाद्वारे लोकमानसामधे प्रगट केले आहे.. .

ज्ञानेश्वर महाराजांना भगवान्‌ श्रीकॄष्णांचाच अवतार मानतात. श्रीकृष्णांना जगद्‍गुरू पण म्हणतात. गीताध्यानामधे असलेल्या खालील श्लोकामधे म्हटले आहे की

वसुदेवसुतं देवं कंसचाणूर मर्दनम्‌ । देवकी परमानंदं कृष्णं वंदे जगद्‍गुरुम्‌ ॥

अर्थात कंस चाणूरादि दुष्टांचे मर्दन करणारा , देवकीमातेला परम आनंद देणारा , जगाचा गुरू ; असा जो वसुदेवाचा पुत्र परमात्मा श्रीकृष्ण; त्याला मी वंदन करतो.

ह्या अभंगाचे वैशिष्ठय म्हणजे तुकाराम महाराज स्वत: ब्रह्मज्ञानी असूनही ह्या अभंगामधे ते स्वत:कडे कमीपणा घेऊन येथे ते ज्ञानेश्वरमहाराजांना ( सदगुरुंना) वंदन केलेले आहे.

ह्या भूमिकेवरूनच ह्या अभंगाचे महत्व आपल्याला लक्षांत येते.

अभंगाचे अर्थस्पष्टीकरण :-

जसे श्रीकृष्ण हे जगद्‍गुरू आहेत तसेच ज्ञानेश्वर महाराज पण आहेत. म्हणून तुकाराम महाराज त्यांना " गुरूमहाराव" असे पहिल्याच चरणामधे संबोधत आहेत. म्हणुनच तुम्हाला ज्ञानदेव असे लोक म्हणतात असेही पुढे लगेच तुकाराम महाराज अभंगात म्हणत आहेत.

सद्‍गुरूं ज्ञानेश्वर महाराजांची स्तुती करताना नंतर अभंगात तुकाराम महाराज म्हणताहेत की जेथे ब्रह्मादीक देव सुद्धा तुमची सेवा करतात त्या हे सदगुरू तुम्हाला कशाचीच उपमा देऊन तुमचे वर्णन करता येत नाही.

तसेच लोकांनी जेंव्हा तुकाराम महाराजाना मोठेपणाने आदराने पाहिले आहे व हे महाराजांच्या लक्षांत आले आहे म्हणुन स्वत:कडे कमीपण घेऊन अभंगामधे तुकाराम महाराज म्हणतात की मला उगाच मोठेपण देऊ नका. मी पायांधे घालायच्या वाहाणे सारखाच अशा सदगुरुंपुढे तुच्छ आहे.

सदगुरुंच्यापायांवर मी डोके ठेवले , त्यांना शरण गेलो ह्यामुळेच मला सर्व कांही मिळाले आहे ( स्वस्वरूपाचे ज्ञान झाले)

ह्यामागचे तत्व हेच आहे की माणसाच्यामधला " मी पणा " जोवर असतो तोवर त्याला आत्मज्ञान होत नाही" म्हणुन सद्‍गुरुकॄपा हवी . सदगुरु आपल्यावर शक्तीपात करून आपल्यामधील उरलासुरला मीपणाच नष्ट करतात व मग मन उन्मन होते व स्वस्वरूपाचे ज्ञान होते.

Print this Article