5th ABHANGA आनंदाचे डोहीं आनंद तरंग । 5th Date 30th Aug. 2012

मराठीत ह्या अभंगाचे स्पष्टीकरण ईंग्रजी स्पष्टीकरणानंतर दिलेले आहे.

आनंदाचे डोहीं आनंद तरंग । आनंदचि अंग आनंदाचे ॥

काय सांगो झालें कांहिचिया बाही। पुढे चाली नाही आवर्जून ॥

गर्भाचे आवडी मातेचा डोहाळा । तेथिचां जिव्हाळा तेथे बिंबे ॥

तुका म्हणे तैसा ओतलासे ठसा । अनुभव सरिसा मुखा जाला ॥

Transliterated version :

aanaMdaache DohIM aanaMda taraMga | aanaMdachi aMga aanaMdaache ||

kaaya saaMgo jhaale kaamhichiyaa baahI | puDhe chaalI naahI aavarjUna ||

garbhaache aavaDI maatachaa DohaaqLaa | tethichaa jivhaaLaa tethe biMbe ||

tukaa mhaNe taisaa otalaase Thasaa | anubhava sarisaa mukhaa aalaa ||

Verbatim Meaning :

( I have become) a deep pool of Bliss. In this pool the waves of Bliss are moving. My whole body is filled with nothing but Bliss. || 1 ||

It is not possible to describe what kind of happiness I am experiencing..All my desires are existing no more because of this experience of happiness. || 2 ||

In case of an expectant mother , what ever is the liking of the child in the womb; same is the craving felt by the mother. i.e.She craves for the same thing what the child in the womb likes to have.

This is because the nature of the child becomes the nature of the mother.|| 3 || .

Tukaramaa says that “ I am giving this example about my ( experienced ) feeling of Bliss .” I am expressing these impressions thru these words ( my speech ) || 4 ||

Background Information :

This abhanga is probably written by Sant Tukarama after his experience of the Divine. This is a very rare and UNIQUE experience. Here the Experiencer and Experienced are not present in the dual state. (We all others are living in the dual state where the GOD ( परमेश्वर ) is separated from us ( This is as per our experience.) This is the ultimate state of Knowledge as advocated by Vedas and Shastras , and all the Seers.

The personalities who attain this state , are called Jeevanmukta” (जीवन्मुक्त ).

Jeevanmukta ( जीवन्मुक्त ) generally is said to be living in the 4^th state of body called Turiya Avastha (तुर्यावस्था ). In this state there is awareness of one's true nature (सच्चिदानंद स्वरुप ) and the waking state i.e. awareness of the surrounding world ( दृश्य )

When such a personality speaks something , the words spoken, written are the direct utterances of GOD( परमेश्वर ) . These are uttered for our welfare only and that too for helping us to become free from the bondage of Death-Birth-Death... cycle.

For us ( the otherwise Bonded ones,) Sant. Tukarama has described his own experience of Blissful state. We are Lucky to have this abhanga available for us.

What is the real nature of Bliss ? An enquiry made to get the answer leads us to get some idea about it. I am trying to write what I understood in the further paragraphs.

We are living in this world . Our body , when able to receive and recognise the information of objects in the external world thru five sense organs(eyes, ears, nose, skin and tongue) is said to be in the waking state.

To start with we can say that we experience five kinds of pleasures because of the information received thru these sense organs and due to the association of mind with these sense organs. .

Thus:

Thru eyes we see the beauty of things and that gives us a feeling of pleasure

Thru our nose we get smell . Some smells arise within us a feeling of pleasure.

Also thru our Touch sense organs we get different pleasures.

Thru our Tongue we get taste of the food we eat. That also gives us pleasure.

Thru our ears we enjoy nice music which also gives pleasure.

.

However some objects give us pleasure for more than one senses.

For example

An attractively arranged , decorated and nicely smelling food gives pleasure to our eyes,

nose and ofcource the tongue.( three different sense organs get pleasure almost at the same time.

One misconception is to think that the objects give us the pleasure. Some of the objects

such as a Rose flower, or Cake are physical in nature; while some objects like Music are not Physical objects .But one characteristic that is common is “All the objects are external to our senses. Music producing sound waves are external objects only .

Who is the real experincer/enjoy er ? :-

The real enjoy er is the Atman within us. In fact His nature is सत, चित, and आनंद

This clarifies why the same object does not give pleasure to everybody.

For example The western Rock music is enjoyed by many but not all. Those who have grown in the environment of hearing Hindustani Music many time are seen to criticize the same Rock music as “ NOISE” . This is because the Rock Music does not awaken in them the sense of pleasure.

Actually when the real feeling of Ananda ( आनंदा ) gets manifested in our heart , we experience pleasure. Happiness, Joy , etc are just different shades of the pure Bliss.

What Sant Tukarama is telling us thru this abhanga:-

Tukarama was a BrahmhdynanI (ब्रह्मज्ञानी) and only such a personality experiences the pure Bliss.. This is because He is free from all the fears ( including that of death). He is free of the cycle of transmigration ( cycle of birth-death-birth …), He loves every l living being This love does not demand anything in return. He is also in a position of controlling events occurring in the world. However he will not interfere in the general order of the world.

Most important is the literature that is spoken / written by Him .It serves as a guide to many generations on Righteous path and Right way of living. That is the nature of Sant Tulkaramas abhangas we are reading.

As per my interpretation of this Abhanga , Sant Tukarama is telling us that we can also attain/ experience this state of pure bliss in this very birth .

ह्या पुढे मराठीत ह्याच अभंगाचे अर्थस्पष्टीकरण दिलेले आहे.

ABHANGA 5th Date 30th Aug. 2012

आनंदाचे डोहीं आनंद तरंग । आनंदचि अंग आनंदाचे ॥१॥

काय सांगो झालें कांहिचिया बाही। पुढे चाली नाही आवर्जून ॥२॥

गर्भाचे आवडी मातेचा डोहाळा । तेथिचां जिव्हाळा तेथे बिंबे ॥३॥

तुका म्हणे तैसा ओतलासे ठसा । अनुभव सरिसा मुखा जाला ॥४॥

अभंगाचा शब्दार्थ :

मी पूर्णपणे आनंदाने भर्लो आहे. जणू आनंदाच डोहच झालो आहे. ह्या माझा आनंदाने भरलेल्या अंत:करणामधे उठ्णारे तरंग आनंदाचेच आहेत.. माझी स्थिती काय आहे हे सांगणे अशक्य आहे. आता कॊणतीच ईच्छा अंत:करणांत उरलेली नाही. गर्भीणी मातेला तेच खावेसे वाटते जे आंतल्य़ा गर्भाला हवे असते.कारण आई आणी मूल दोन्ही एकरूप झालेली असतात.तुका म्हणतो की मी माझ्या आनंदाचे वर्णन करतो आहे. शब्द पुरेसे नाहीत म्हणून दॄष्टांत देतो आहे ..

अभंगाचा अर्थ लागण्यासाठी आवश्यक कांही माहीती:

तुकाराम महाराजांनी जीवन्मुक्ति मिळाल्यावर त्या स्थितीत हा अभंग बहुतेक लिहीला असावा. जीवन्मुक्त साधू हे तुर्यावस्थेमधे नेहमी असतात. तुर्येमधे परब्र्हमाची जाणीव असतेच व शिवाय दृश्याचीही जाणीव जागी असते असे तुर्यावस्थेचे वर्णन आहे. ह्या अवस्थेतले साधू जे कांही बोलतांत ती साक्षांत परमेश्वरी वाणी असते. ही वाणी आपल्यासारख्या बद्ध जीवांचा उद्धार व्हावा जन्ममृत्यूचक्रामधून बद्धांची सुटका व्हावी म्हणूनच प्रकट झालेली असते.

तुकाराम माहाराजांनी ह्या शुद्ध आनंदमयी अनुभवाचे वर्णन ह्यासाठी केले आहे की आपल्यासारख्यांना योग्य प्रयत्न करून असा अनुभव घ्यायची ईच्छा व्हावी व मोक्ष मिळावा.

ह्या आनंदाचे स्वरूप काय व कसे आहे ? ह्या प्रश्नाचे उत्तर शोधायला लागल्यावर जे थोडेसे समजले तेच मी येथे पुढे लिहित आहे

आपण दृश्यामधे वावरतो आहोत. येथे आपल्याला ह्या दृश्याचे आपल्या पांच इंद्रियांद्वारे ज्ञान होते .ह्या अवस्थेला जागृतावस्था म्हणतात.

ह्या पंचेंद्रियांमुळे आपल्याला पांच वेगवेगळे आनंद मिळतात. खरतर बह्या सृष्टितली माहीती पंचेंद्रियांद्वारे आंत जाते . मन , अंत:करणाच्या कार्यामुळे आपल्याला विषयांचा आम्नंद अनुभवायला मिळतो.

डोळ्यांमुळे सौंदर्याचे ज्ञान व त्यामुळे आनंद मिळतो. नाकाद्वारे सुगंधाचे ज्ञान व आनंद मिळतो. त्वचेद्वारे स्पर्शाचा आनंद मिळतो. जीभेद्वारे ( रसना ) निरनिराळ्या रसांचा आनंद मिळतो. कानांद्वारे श्रवणीय संगीत भाषणे इत्यादीचा आनंद मिळतो.

कांही वस्तु अशा असतात की ज्या आपल्या एकापेक्षा जास्त इंद्रियांना आनंद देतात.

उदाहरणार्थ : उत्तम पिवळे धमक सुगंधी श्रीखंड डोळे, नाक व रसनेला आनंद देते.

अशा अनेक स्थूल वस्तुंपासून आपणाला आनंद मिळतो.

कांही वस्तु ह्या दृश्य म्हणजे स्थूल नसतात. त्या पण इंद्रियांना आनंद देतात. उदा: श्रवणीय गाणे, किंवा भजन सुद्धा कानांना आनंदच देते.

पण एकच वस्तू सर्व पाचही इंद्रियांना आनंद देते ती म्हणजे ब्रह्मानंद. बाकी कोणत्याही कडुन पाचही इंद्रियांना आनंद मिळू शकत नाही. हे ब्रह्मानंदाचे वैशिष्ठ्य आहे. असो.

हा आनंद कोणाला मिळतो ? कोण भोगतो?

ह्या प्रश्नाचे उत्तर म्हणजे आपला अंतरात्मा च हा आनंद भोगणारा आहे. ह सत्‌ चित्‌ व आनंद स्वरूप आहे.

तसेच एखाद्या वस्तुपासून एखाद्याला आनंदाच लाभ होतो तर त्याच वस्तुपासून दुसरा  आनंद घेऊ शकत नाही .

कारण आनंद हा खरेतर आंतच असतो व वस्तुच्या निमित्तने तो बाहेर प्रगट होतो एवढेच

म्हणूनच आलापकारी हिंदुस्थानी संगीत एखाद्याला खूप आनंद देते पण ज्याला संगीतात रस नाही त्याला तेच संगीत आवडत नाही. आनंद प्रगटला तर आवडते अन्यथा नाही. असेच इतर भावनांबद्दल म्हणता येते. प्रेम, आनंद, वात्सल्याची भावना ईत्यादी सर्व आत्म्याच्या आनंदाचीच अनेक रूपे आहेत.

ह्या अभंगाची शिकवण :

तुकाराम महाराज हे ब्रह्मज्ञानी होते व अभंगात वर्णन केलेला आनंद हा ब्रह्मानंदच आहे यात काहीच संशय नाही. ब्रह्मज्ञानी हा जीवन-मुक्त असतो. मृत्युभय त्याला ठावूक नसते. तो जन्मम्रूत्यूच्या चक्रातून सुटलेला असतो. त्याला सर्वत्र भगवंतच आहे हा अनुभव सातत्याने येत असतो. ह्यामुळे तो सर्व विश्वावर प्रेमच करतो. हे प्रेम निश्च्काम असते.

ह्या प्रेमामुळेच तुकाराम महाराजांनी ह्या निखळ आनंदाचे वर्णन करुन तुम्ही पण प्रयत्न करा , ब्रह्मज्ञानी व्हा व असा आनंद अनुभवा हे सुचविण्यासाठी हा अभंग केला आहे

Print this Article

4th Abhanga No : 4ढेकणाचे संगें हिरा जो भंगला ।  Date of Posting 23 rd Aug 2012.

ढेकणाचे संगें हिरा जो भंगला । कुसंगे वाढला साधू जैसा ॥ १ ॥

ओढाळाच्या संगे सात्विक नासती । क्षण एक नाडली समागमे \\ २ ॥

डांकाचे संगती सोने हीन झाले । मोल ते तुटले लक्ष कोटी ॥ ३ ॥

विषानें पक्वान्नें गोड कडू झाली । कुसंगाने केली तैसी परी ॥ ४ ॥

भावे तुका हा सत्संग हा बरा । कुसंग हा फेरा चौर्यांशीचा ॥ ५ ॥

Transliterated text for the above abhanga.

dhekaNaache saNge hiraa jo bhangalaa | kusaNge vaadhalaa saadhU jaisaa || 1 ||

odhaaLaachyaa saNge saatvika naasatI | kshana eka naaDaLI samaagame || 2 ||

DaaNkaache saNgatI sone Hina jhaale | mola te tuTale lakSha koTI || 3 ||

viShaane paquaanne goDa kaDU jhaalI | kusaNgaane kelI taisI parI || 4 ||

bhaave tukaa haa satsaNga haa baraa | kusaNga haa pheraa chouryaashIchaa || 5 ||

Background Information required to understand the meaning:

In our day to day life as well as in Spirituality it is very important to have clean mind.

If the mind is clean and quite ; then only one can achieve the desired results since one is able to think properly and clearly.

What we call alertness will always help. Alertness ( सावधानता ) while doing any task helps us . However one is alert only when one plans the work properly. Monitor various actions is also a shade of Alertness.

This Abhanga is about the effects of Company / association ( संग ) that we choose; in our life, It mainly is alerting us about the company we choose.

Here the company ( संग) means not only the Physical Company / or association with various persons around us (Family, Friends, Colleagues and others ) , संग also is the company of various thoughts.

Once Gautama Buddha was going with a disciple somewhere. They had to cross a stream during their travel. Near the stream was one beautiful maiden. She was afraid to cross the stream since the water was quite deep at the crossing. Buddha offered her help by suggesting that she can sit on his shoulder and she agreed. They crossed the stream.and the lady thanked Budhdha.

On their way the disciple asked Budhdha how he could do such act . Budhdha replied that the moment they crossed the stream he had already forgotten the maid. But then he asked to his disciple as why he was still thinking of the Lady. The disciple was still in the company of the ladyin his mind.

Our memory is the root cause of appearance of various thoughts in our mind. The thoughts only decide our various actions .That is the (संग) of which we must be aware of. Good thoughts is a good company. But any other type of thoughts may drive us to do some actions which later on we regret.

Meaning of the Abhangaa :

In order to make us understand the importance of a Right Company or Association ;

Sant Tularam is giving many simple example in our day to day life.

1) If the Diamond ( Hardest Substance known ) comes in contact with the blood of  Bedbug, then it breaks.

 2) A Sage falls from his respectful position , if he chooses to have the company of bad persons.or desires.
A famous example is that of Sage Vishvamithra( विश्वामित्र ऋषी) the seer ( द्रष्टा).of Gayathri Mantra (गायत्री मंत्र) . He could not control himself when Menaka the celestial Maiden ( अप्सरा) came to disturb him from His tapasyaa.(तपस्या)

3) Gold never gets rusted. But when it is mixed with lower grade substances ( metals like Copper, Silver, etc) it looses this property.
Naturally it's value falls.

4) A good cow , when it succumbs to the habit of going to same place for food , it no more remains a good cow.


5) Sweet and apetising food turns to Killer food ( Poison ) when it is mixed with poison

In our day to day life we have many such examples which clearly bring out the importance of having/ choosing a good and proper company ( संग)

.

In our times Sage Ramakrishna Paramhansa is famous. One day he visited some merchant. Then He felt like taking ( stealing ) the Silverware after eating the offered food. He realized that the same merchant used to follow unfair means for gathering wealth.This incident is described in his biography.

When Sandalwood powder when kept with our cloths , the cloths catch the wonderful smell of Sandalwood.

Tukaram maharaj in the last line of Abhanga stresses the point that with good association / company (सत्संग) one can avoid the problem of transmigration ( Getting entangled in the cycle of Birth-death-birth …. ) .

What is this good association ( सत्संग) ?

One meaning of the Satsang is : To be in the good company of Knowledgeable persons in the field of interest. This is the best.

Another meaning is as follows.

However it is not possible to get such company always. One can however Read the Books , or Hear Discourses ( श्रवण), think , dig (understand ) the deeper meaning of what we have read ( मनन) and put into action what is learnt.

Yet another meaning is : To do Namasmarana ( नामस्मरण ) . On the grosser level the भगवदनाम always keeps the mind in the company of the Deity whose nama (नाम) one is reciting. We already have seen the importance of Practice in our earlier Abhanga.With practice one can do one's all the actions along with the (नाम). .

All our saints and the liberated souls , Upanishadas also tell us to see the God (भगवंत) in the beings around us. But one has to trade this path with caution. We will see what Tukaram Maharaj says about this aspect in the Abhangas to follow.

 
            ह्यापुढे अभंगाचे मराठीत स्पष्टीकरण देलेले आहे.

           .Abhanga No : 4 Date of Posting 23 rd Aug 2012.

ढेकणाचे संगें हिरा जो भंगला । कुसंगे वाढला साधू जैसा ॥ १ ॥

ओढाळाच्या संगे सात्विक नासती । क्षण एक नाडली समागमे \\ २ ॥

डांकाचे संगती सोने हीन झाले । मोल ते तुटले लक्ष कोटी ॥ ३ ॥

विषानें पक्वान्नें गोड कडू झाली । कुसंगाने केली तैसी परी ॥ ४ ॥

तुका हा सत्संग हा बरा । कुसंग हा फेरा चौर्यांशीचा ॥ ५ ॥

अभंगाचा शब्दार्थ :

हिरा हा अत्यंत कठीण पदार्थ आहे पण जर त्याला ढेकणच्या रक्ताचा स्पर्श झाला तर मात्र तो फुटति.. तसेच जर साधूला कुसंगती लागली तर तो परमार्थमार्गावरून घसरतो.

बैलाच्या मागे लागल्याने सात्विक गाय नासते तिला ओढाळ म्हणतात.. शुद्ध सोन्यचे मोल किंमत खूप असते पण तेच सोने त्यामधे हलक्या दर्जाचे धातू मिसळले की त्याची किंमत खूप कमी होते. उत्तमोत्तम पक्वान्नामधे विष मिसळले की ते कॊणीही खाऊ शकत नाही जणु ते कडू होते.हा सगळा वाईट संगतीचा परीणाम होय.

म्हणुन तुकाराम महार्राज म्हणतात की चौऱ्याएंशी लक्ष योनिंमधे जन्म मरणाचा फ़ेरा चुकवायचा असेल तर सत्संग धरावा

अभंगाच अर्थ समजण्यासाठी आवश्यक माहीती :

आपल्या व्यवहारीक तसेच पार्मार्थीक जीवनामधे मनाची शुद्धता फार महत्वाची असते. जर मन शुद्ध व शांत असेल तर आपण हाती घेतलेले कार्य नीट पणे पुर्ण होते कारण आपण योग्य रीत्या विचार करुन ते कार्य करतो.

कोठेही कोणचेही कार्य करतांना सावधानता राखणे आपल्याला मदतच करते. सतर्क माणुसच नीट योजना आखू शकतो. याशिवाय अखंड चाळणा म्हणजे काम योग्य दिशेने होते आहे की नाही हे वेळोवेळि तपासणे हा सुद्धा सावधानतेचाच एक भाग आहे.

ह्या अभंगामधे आपण आपल्या आयुष्यात निवडलेल्या संगतीचे परीणाम वर्णन करून आपल्याला परमार्थामधे कशी संगत धरावी ह्या मुद्द्यावर तुकाराम महाराजांच उपदेश आहे.

संग म्हण्जे आपले नातेवाईक व आजूबाजूची मंडळींचा सहवास एव्ढाच अर्थ घ्यायचा नाही. आपले निरनिराळे विचार हे सुद्धा आपल्या संगाचाच अविभाज्य भाग आह्वे हे पण लक्षांत घ्यायचे आहे.

एकदा गौतम बुद्ध त्यांच्या एका शिष्याबरोबर प्रवास करत होते. रस्त्यात एक नदी पार करून पुढे जायचे होते. दोघे तेथे आले तेंव्हा तेथे एक सुंदर तरुणी काठावर उभी होती. तिलापण नदीच्या पलीकडच्या काठवरच जायचे होते पण पाण्यामधे प्रवेश करण्यास ती घाबरत होती.पाणीपण तसे खोलच होते. बुद्धांनी तिला विचारले की ते तिला (जर ती त्यांच्या खांद्यावर बसयला तयार असेल तर ) पलीकडे नेऊ शकतील. तरुणी तयार झाली व बुद्धांनी तिला नदीपलीकडे नेले. त्यांना धन्यवाद देऊन तरुणी निघून गेली.

रस्त्यामधे पुढे जाताना शिष्याने विचारले की तुम्ही संन्यासी असूनही त्या स्त्रीला असे कसे नेले? संन्याश्याला स्त्रीस्पर्श वर्ज्य असतो. बुद्ध म्हणाले की संन्यास्याने स्त्रीबद्द्ल मनामधे विचार करणे पण वर्ज्य आहे. ती तरूणी नदिपलिकडे उतरल्यावर मी तिला विसरलो पण तू अजूनही तिचाच विचार करतो आहेस. तू अजूनही तिच्याच संगतीत आहेस. सोड ही संगत.

संगत ही अशी वैचारिक पण असू शकते नव्हे असते. कारण आपली स्मरणशक्ती. आपल्या अनेक कार्यांचे मूळ कारण हे मन आहे व त्यामधील स्मरण. मनामधे विचार आल्यानंतरच आपण कोणतेही काम करतो. चांगले विचार असतील तर उत्तमच पण बरेच असे विचार असतात ज्यांमुळे आपण नको ते करून बसतो व नंतर पश्चातापाची वेळ येते.

आपल्या विचारांच्या संगाबद्दल; आपण सावध असायला हवे.

अभंगाच भावार्थ :

संगतीचे महत्व पटावे म्हणून तुकाराम महाराजांनी अनेक (रोजच्या जीवनामधले) दृष्टांत दिले आहेत.

१) ढेकणाच्या रक्ताच्या संगामुळे अत्यंत कठीण हि सुद्धा फुटतो.

२) कुसंगामुळे सात्विक साधू रसातळाला जातो.

विश्वामित्र ऋषींचे उदाहरण प्रसिद्धच आहे. गायत्री मंत्राचा हा द्रष्टा ऋषी मेनका ह्या

अप्सरेच्या प्रेमामधे पडला व त्यांची तपस्या भंग झाली.

३) शुद्ध सोन्यामधे हिणकस धातू मिसळले की त्याची किंमत कंमी होते.

४) एखादी चांगली गाय बैल व चारा यांच्या ओढीमुळे बिघडते.

५) पक्वांनांमधे विष मिसळले की ते खाण्यालायक रहात नाही.

ही व अशी अनेक उदाहरणे हेच स्पष्ट करतात की चांगली संगत असणे नेहमीच महत्वाचे आहे.

आपल्या काळतलेव उदाहरण श्री. रामकृ्ष्ण परमहंसांच्या चरित्रात वाचायला मिळते.

एकदा ते एका व्यापारी ग्रूहस्थाकडे गेले होते. तेथे जेवण झाल्यानंतर त्यांना तेथील चांदीची भांडी बरोबर न्यावी ही ईच्छा झाली. त्याक्षणी त्यांना कळले की तो व्यापारी गैरमार्गाने संपत्ती मिळवत होता म्हणून असे विचार मना मधे आले आहेत,.

चंदनाची पावडर असलेली थैली जर आपण आपल्या वस्त्रांत ठेवली तर वस्त्रांना चंदनाचा सुगंध लागतो .

असे संगतीचे महत्व आहे. असो.

सत्संग म्हणजे काय ?

एक अर्थ हा आहे की : चांगल्या शिकलेल्या सुसंस्कृत माणसांच्या साधूंच्या

सहवासात राहणे ही सर्वोत्तम संगत होय.

दुसरा अर्थ असा आहे की : आपल्याला नेहमीच वर म्हटल्याप्रमाणे संगतीचा लाभ होणे तसे कठीणच असते. पण आपण चांगली पुस्तके , सद्‌ग्रंथांचे वाचन करणे, प्रवचने , कीर्तने ऐकणे, जे ऐकले त्यावर विचार मनन करणे व आचरणामधे आणणे ही पणउत्तम संगत होय.

आणखी एक अर्थ हा आहे की : नामस्मरण करणे . भगवंताचे कोणतेही नांम स्मरण केले की मनामधे त्या त्या देवतेची प्रतिमा तयार होते. ह्यामुळे आपण भगवंताच्या संगतीत राहतो. आपण आधीच्या अभंगामधे पाहिलेच आहे की मनामधे स्मरण करत आपण व्यवहारामधे राहू शकतो व्यवहारातली कामे करू शकतो.

अभंगाची शिकवण :

असे हे सत्संगतीचे महत्व आहे व ज्याला मोक्ष हवा आहे त्याने वेळ न घालविता सत्संगत धरावी हेच येथे सांगितले आहे.

Print this Article

Some clarifications for Abhangas published so far.

        Date : 20^th Aug 2012

1) Comment from Sri.Ajit is as given below:

I have Loosely translated the comment it as “ In all three abhangas there is no mention of doing PUJA PATHA ( for which one consumes a lot of time)..( Should one spend such time? )  

एक चर्चेचा मुद्दा :

तीनही अभंगांमध्ये तुकारामाने reciting म्हणजे "ओम नम : शिवाय , श्रीराम जयराम जय जय राम किंवा Shravana (श्रवणं ), manana (मनन ) and Nididhyasa ( निदिध्यास ) किंवा perform the worship in the form of namasmarana( नामस्मरण ) सांगितले आहे . कुठेही पूजापाठ करण्याचा उल्लेख नाही (ज्याच्यात बराच वेळ द्यावा लागतो 

2) Comments From Sri. M.Jayaram.is as given below

2) I want your opinion on an obsession with modern commentary on "moksha" as if pursuing other aims in life is useless. A TEACHER once pointed out to me that Hindu philosphy starts with accepting four purushaarthas - dharma, artha ,kaama and moksha. The first building block is dharma - ethics in consonance with societal norms.This is the base. the next step is getting money which is necessary to maintain the body (the temple which houses the Atman) . karma is natural and must be conquered- it cannot be shunned away -like saying I don't drink alcohol and always thinking about it and the your virtue of shunning it. Vivekananda even advises to indulge in small vices and get over it. Only then can you even think of Moksha. Today we all commentators extolling moksha and forgetting to preach dharma in tune with our society and world TODAY.

Am not decrying what has been said by great souls - they are to remind us and wake us up if we get caught in the first three but to ignore the first three -is it right???

For both these comments I am trying to put my viewsin the further text here.

a) my view on Sri.Ajit's comment

1. In my opinion there is no real need to spend a lot of time in PUJA PATHA.
   Basically the purpose of these is to have some regularity. One has to have a specific time frame allotted for these everyday. Generally it is morning time.Actually Whom are we worshiping needs to be clearly understood. We are worshiping the Vishvambhara by using the symbols ( मूर्ती पूजा). If one is able to peg his inner mind continuously on SmaraNa( स्मरण) then that is ideal way. Since we are not able to this , the PUJA PATHA are recommended by our knowledgeable elders.

In fact this comment gives me an idea to share with you , what Samartha RamaDasa has advised about NamasmaraNa( नामस्मरण etc. ) It will require about 3 to 4 pages ) Should I put this in my next post?

b) My view about the comment from Sri.M.Jayaram.

2. First of all I agree with the view that the wake up call is for those who have not paid attention to perform first three ( Dharma , Artha, Mokash ) properly.

Lord Krishna himself tell Arjuna to get up and Fight.i.e. Do his duty a a warrior.

However the basic message appears to have been forgotten by many. May be because of way of life during their times.

Our country was invaded by Mughals who ruled our country with Fierce Force and Iron hand.

This period is after Shnkaracharya, or Dynaneshwara's times. By 1600 the whole country had come under 5 rulers ( except in the southern parts of India) namely Mughals , Bedar, Kutubshahi, Adilshahi, Nizamshahi ) . The society had become fearful to follow their Vedic Dharma. Naturally the mindset  is to look for This is perhaps the reason that everybody tried to select the path of least resistance the one in which one started with selfish goal his own salvation (liberation ).People forgot that the other duties are also of prime important. They had forgotten their SWADHARMA.

         
 Vaidik Dharma ( वैदिक धर्म) clearly demands that one should first discharge all his duties i. e. (follow the Dharma, Artha , Kama orders ) for the welfare of  Family and Society .Then only one was required to follow the path of (वानप्रस्थाश्रम)Vanaprathashrama. However in todays lifestyle  one need/may not leave the home in order to follow the principles of (वानप्रस्थाश्रम) Vaprathstasharama. What one can do is isolate self ( i.e.allow the next generation in the family to live life their own way without resenting their life style and be available to them for solving their problems).

Like Swami Vivekananda another sage Samarth Ramadas in Maharashtra  had understood this dilemma and in his updeshgrantha Dasabodha has verily stated that one must pay full attention to his duties in Material world. i.e.Prapancha ( प्रपंच) . His opines that one should follow both the paths ( Duties towards family and State as well as Spirituality) simultaneously.He calls these two as the Two Wheels of the chariot  He has given the methodology (which is easy to follow.) to achieve the success both in the material world and in spiritual quest.

I have already stated at the end of 1 st post the summary of his methodology hence I am not repeating it again.

Print this Article

 3 rd Abhanga जरा कर्णमूळीं सांगो आली गोष्टी ।posted on Date 17th Aug 2012

Explaination in Marathi is given at the end of the English Version.
ईंग्रजी मधल्या अर्थ स्पष्टीकरणानंतर मराठीत अर्थस्पष्टीकरण दिले आहे.

जरा कर्णमूळीं सांगो आली गोष्टी । मृत्याचिये भेटि जवळी आली ॥ 1 ।।

आतां माझ्या मना होईं सावधान । औम पुण्याची जाण कार्यसिद्धि ॥ 2 ।।

शेवटिल घडी बुडतां नलगे वेळ । साधावा तो काळ जवळी आला ॥  3  ।।

तुका म्हणे चिंती कुलींची देवता । वारावा भोंवता शब्द मिथ्या ॥  4 ।।

Transliteraed text :
jara karNamuLI sango ali goshta | mrutyachiye bheti javaLi alI |
aata majhya mana hoyi savadhan | oum punyachi jan karyasidhdhi ||
shevatil ghadi budata nalage vela | sadhava to kal javalI ubhaa ||
tuka mhane chinti kuichi devata | varava bhovataa shabda mithyaa ||

Verbatim Meaning :

The old lady (old age) is announcing in your ears that the time for the death is near now.
O 'my mind now be attentive and be alert. Try to recite  Aum since that is the only deed that (only Punyakarma  पुण्य  कर्म ) which will help you. When the moment for leaving this body arrives ; there won't be any time left to do this work. It is better to use the time now and now onwards itself ( for attaining our desired goal of Moksha (मोक्ष ).
Tuka says meditate on your Kuladevataa . Speaking anything else i.e. other than the the Harinama) is meaningless.

Background information for this Abhanga:

taking the This Abhanga is purely to drive one's attention towards every Human's ultimate purpose of Human form i.e. Liberation.

As told by Sant Tukarama in the earlier Abhangas one should use his every moment for the purpose of attaining the final objective of Liberation (मोक्ष). When we are young we think that we have to attend our duties of providing for the welfare of our family, use the time for body enjoyments etc. Many a people think that the efforts and actions for attaining the Liberation  (मोक्ष ) is for those who are old and not for young age persons.

But the saints who know better do not contribute to this point of view. for example.

Sahankaracharya says in his famous Bhajgovindam stotra that

बालस्थावत क्रिडासक्त: । तरुणस्थावत तरूणीरक्त: |
वृध्धस्थावत चिंता मग्न:| परे ब्रम्हणी कोsपि न लग्न: ॥ 
Therefore the remedy is  " भजगोविन्दम "  bhajgovindam. 

Similarly Sant Kabir also says 

बचपन बीता  खेल खेल  में  भरी जवानी सोया ।
 देख बुढापा सोचे अब तू क्या पाया क्या खोया ।। 


Therefore the remedy is  " रामनाम  "  ramanama. as is told in the further lines given below.


देर नही है अब भी बंदे ले ले उसका नाम रे ।।  बोलो राम बोलो राम बोलो राम राम राम 

Both the verses have the same meaning given below.:

During the childhood stage the man spends time in Playing , in young age his time is spent in following the Maidens, when old age comes he spends the time worrying about health , . Nobody thinks of Liberation at any time

We have seen this in earlier Abhanga that this is the way a Bounded one lives. The result is that one gets binded again in the eternal cycle of Birth-death when he lives like this.

Both the verses give us the same message that 

O' Man it is still not late. Recite the name of Him. ( Shankaracharya say Govindam गोविन्दम , Kabirji says Ram.राम .

Teachings of this Abhanga:

Sant Tukarama Maharaj  says in the last two lines of this Abhanga that at  O'Man , wake up now. Meditate on your Family Deity (कुलदेवता) .

Tukarama is advising here to meditate on ones .Family Deity (कुलदेवता) .

In our country every family has its own Deity. It is also believed that our Family Deity protects all the persons in the family and helps them for getting success in all their l undertakings and endeavors.. Since all the Deities are one and the same Parameshwara in different form , worshiping and meditating on ones family Deity will also take one to the goal of Moksha.

There is famous shloka explaining this aspect.

आकाशात पतितं तोयं यथा गछ्छति सागरम् । 
सर्व देव नमस्कारान् केशवं प्रति गछ्छति ॥

This shloka means: All the water raining from sky ultimately goes to the see, similarly all the upasana ultimately goes to Keshava .

Actually the God as we know is everywhere. He is also residing in our heart. We call him by general name Atman.( आत्मन or अंतरात्मा ) .He keeps on guiding us for all our actions. But we generally do not pay attention to His voice ( Inner Voice)..By reciting ( जप) the name of the Deity we love , actually we are remembering Him only.

Tukaram Maharaj is telling us in simple words to perform the act of f Bhagavanamasmarana (भगवन्नामस्मरण ) .

As we proceed further we will see the reasons as to why all our saints advise us to perform the worship in the form of namasmarana( नामस्मरण ) ..

अभंगाचे मराठीत स्पष्टीकरण पुढील प्रमाणे आहे.

  3 rd Abhanga posted on Date 17th Aug 2012

जरा कर्णमूळीं सांगो आली गोष्टी । मृत्याचिये भेटि जवळी आली ॥ 1 ।।

आतां माझ्या मना होईं सावधान । औम पुण्याची जाण कार्यसिद्धि ॥ 2 ।।

शेवटिल घडी बुडतां नलगे वेळ । साधावा तो काळ जवळी आला ॥  3  ।।

तुका म्हणे चिंती कुलींची देवता । वारावा भोंवता शब्द मिथ्या ॥  4 ।।

शब्दार्थ :

माझे म्हातारपण आता जवळ आले आहे व मृत्युची भेट होण्याची वेळ जवळ आली आहे हे मला सांगत आहे. तरी हे माझ्या मना आता सावध हो व ॐ च जप हे पुण्यकर्म करायला लाग. आयुष्याची शेवटची घडी येईल तेंव्हा वेळ मिळणार नाही म्हणून आता वेळ योग्य रीतीने वापर. तुका म्हणतो की कुलदेवतेचे चिंतन कर ; बाकीचे सारे बोलणे व्यर्थ आहे.

अभंगाचा अर्थ समजण्यासाठी लागणारी कांही माहिती:

हा अभंग आपले लक्ष मनुष्यजन्माचे अग्रीम ध्येय मोक्षप्राप्ति आहे त्याकडे वेधण्यासाठी महाराजांनी लिहिला आहे

तुकाराम महाराजांनी आधी सांगितलेल्या अभंगाप्रमाणे माणसाने त्याचा प्रत्येक क्षण मोक्षप्राप्तीचे ध्येय गाठण्यासाठी उपयोगांत आणायला हवा. पण आपण तसे वागत नाही. बाल्यावस्थेमधे खेळण्यात, तारूण्यावस्थेत संसारासाठी प्रयत्नांमधे व विषयसुखाच्यामागे धावण्यांत घालवतो.अनेकांची ही समजूत असते की म्हातारपणी वेळ जात नाही व इतर कांही व्यवधाने नसतात ह्मणून मोक्षप्राप्तीसाठीचे प्रयत्न फक्त म्हातारपणी करावे.

परंतू संतांनी मात्र असे करू नये हेच नेहमी सांगितले आहे.

शंकराचार्य त्यांच्या प्रसिद्ध भजगोविंदम्‌ स्तोत्रामधे म्हणतात की

बालस्थावत क्रिडासक्त: । तरुणस्थावत तरूणीरक्त: |

वृध्धस्थावत चिंता मग्न:| परे ब्रम्हणी कोsपि न लग्न:।

म्हणून उपाय हाच की गोविंदाचे स्मरण करावे.

टसेच संत कबीर म्हणतात की

बचपन बीता  खेल खेल  में  भरी जवानी सोया ।

 देख बुढापा सोचे अब तू क्या पाया क्या खोया ।। 

देर नही है अब भी बंदे ले ले उसका नाम रे ।।  बोलो राम बोलो राम बोलो राम राम राम 

म्हणून उपाय हाच की " रामनाम" घ्यावे.

दोन्ही श्लोकांच अर्थ एकच आहे.बाल्यावस्था खेळण्यात गेली, तारुण्यावस्थेत संसारामागे धावण्यात वय गेले व आता म्हातारपण आल्यावर आजारपणे व काळजीमधे काळ जातो आहेअसेच सर्वांचे होत आहे. कॊणालाच मोक्षासाठी वेळ द्यावा हे कळत नाही .

आधीच्या अभंगामधे आपण पाहिलेच आहे की हीच बद्धांची जीवनपद्धती असते.ह्याच परिणाम म्हणजे जन्ममृत्यु चक्रामधे माणूस फिरत राहातो.

दोन्ही श्लोकांद्वारे हाच संदेश आहे की

आता त्री जागे व्हा . अजून उशीर झालेला नाही. भगवंताचे नामस्मरण करा ( शंकराचार्य गोविंदाचे स्मरन करा म्हणतात, कबीरजी रामनामाचे )

अभंगाची शिकवण :

अभंगाच्या शेवटच्या दोन कडव्यांमधे तुकाराम महाराज म्हणतात की " आता तरी जागे व्हा. कुलदेवतेचे स्मरण चिंतन करा.

तुकाराम महाराज कुलदेवतेचे स्मरण ह्या साठी करायला सांगताहेत कारण खालील प्रमाणे आहे.

आपल्या देशामधे प्रत्येक कुटुंबाची एक कुलदेवता असते. असा विश्वास आहे की कुलदेवता कुळाचे रक्षण तर करतेच शिवाय पुण्यकर्मांसाठी मदत पण करते.

शेवटी सगळ्या देवता ह्या त्या परमेश्वराचीच वेगवेगळी रूपे आहेत व म्हणून कुलदेववतेचे स्मरण चिंतन पण परमेश्वरालाच पोहोचते, आणि मोक्षाकडेच नेते.

ह्याबद्दल खालील श्लोक प्रसिद्ध आहे..

आकाशात पतितं तोयं यथा गछ्छति सागरम् । 

सर्व देव नमस्कारान् केशवं प्रति गछ्छति ॥

श्लोकाच अर्थ हा अहे की जसे आकाशामधून पडणरे सर्व जल शेवटी सागरालाच मिळते , तसेच सर्व उपासना अंती परमेश्वरालाच पोहोचतात.

खरेतर भगवंत सर्वत्र आहे . आपल्या हृदयामधेपण तोच आहे. त्याला आपण आत्मा -अंतरात्मा ह्या नावांनी संबोधतो. आपल्याला आतल्या आवाजाद्वारे तोच मार्गदर्शन करीत असतो पण आपण त्याकडे लक्ष देत नसतो. आपल्याला आवडणाîrÉÉ देवतेचा जप करताना आपण त्यालाच स्मरत असतो.

म्हणुनच तुकाराम महारज आपल्याला कुलदेवतेचे स्मरण करायला सांगत आहेत. ह्यालाच भगवन्नामस्मरण कर्ने म्हणतात.

आपण जसे आणखी कांही अभंग पाहू तसे तसे " सर्वच संत नामस्मरणावर कां भर देतात हे स्पष्ट होईल.

Print this Article

2nd Abhanga साधू बचनाग खाती तोळातोळा

2nd Abhang साधू बचनाग खाती तोळातोळा ।  ( Date 9th August 12) 

available at http://tukaramasteachings.blogspot.com

Marathi Explanation is given at the end of the following English Version.

साधू बचनाग खाती तोळातोळा । आणिकांते डोळां न पाहवें ॥ १ ॥

साधूनी भुजंग धरितील हातीं । आणिकें कांपती देखोनियां ॥ २ ॥

असाध्य तें साध्य करितां सायास । कारण अभ्यास तुका म्हणे ॥ ३ ॥

Verbatim Meaning: 

There are some sages who eat the poison "Bachanag " in small quantities; but there are the other people who are afraid of even watching this action.|| 1 ||

Some persons hold poisonous snakes with their bare hands; while some tremble with fear when they see a snake.|| 2 ||

Tuka says that it is possible to perform / do impossible tasks, because of practice|| 3 ||

Back ground Information for the understanding of this Abhanga.

In this abhanga Sant Tukarama is telling us what is the importance of practice in our life.

There are two different areas where practice is important.
1) For material welfare.
2) For spiritual uplifting.

Practice for any task involves following aspects to be addressed.

1) Planning: We have to plan for our practicing a task.

Planning requires that we address all the elements such as time, place, frequency, methods.etc 

2) Patience: one need to have patience since practicing require one to do certain tasks repeatedly. 

3) Adherence to a schedule : One also should adhere to specific time at which the task is practiced.

4) Monitoring: One also need to monitor what one has achieved.

It is obvious that the teachings  are both for our Material welfare and as well as for our spiritual up-lifting. 
One has make a choice for "What one  wants".

However the  Best choice  is to make the choice for both and then put the teaching into practice.

a) Teaching of this Abhanga for material welfare : 

A recently published  book authored by one british author Gladwell says 
that if one puts approximately 10000 hours of work in practice then such person becomes an expert/ an authority in the field in which he /she has practiced for 10000 hours or so.

Additionally if he is lucky then such person also gets  name and fame in the world. The book gives the examples of  Bill Gates, and likes to prove his point of view.
There are many books on the aspects of Practice for practice in for the material welfare.
One has to put repeated Efforts i.e. practice then nothing is impossible to achieve is the message here.

b) Teaching of this Abhanga for spiritual  welfare : 

All the saints and sages have advised that one should keep on doing  the process of Shravana 
(श्रवणं ), manana (मनन ) and Nididhyasa (  निदिध्यास )  continuously.

Shravana covers reading various books such as Bhagvadgita, Upanishads, etc. It also covers the discourses given by the authorities .
Only shravana is not sufficient. One must contemplate on what one has heard or read.This is manana.
When we understand the concepts these are to be put to use i.e. practiced in our daily life.
The Maya of Bhagawanta is so powerful that it always tries first to divert our mind from the chosen path. But the same Maya takes us towards GOD also when we have Faith( श्रद्धा )  in HIM and are ready to wait (सबुरी ).

an example : The square root of 2 = 1.44 is what we think. 
Actually the student of mathematics knows that the value is 1.44....... More the number of digits after the decimal point, more accurate we are toward the true value. The final number is the Ultimate singular one. Our search of " WHO AM  I " " What is my true Nature? " " How will I get freedom from the cycle of Birth-Death ? all these questions need continuous efforts .That is why one has to have the two qualities namely 1) Faith  ( श्रद्धा )  in HIM and are ready to wait (सबुरी ).


The size of efforts is more for the spiritual goal of Liberation ( मोक्ष ). 
However if our way of life becomes the one described in the explanation  in our previous abhanga then the effort  does not remain effort but one enjoyes doing it. 

This is what I have understood from this abhanga.


below given is the Marathi version  for the same explaination

2nd Abhang  ( Date 9th August 12) 

साधूनीं बचनाग खाती तोळातोळा । आणिकांते डोळां न पाहवें ॥ १ ॥

साधूनी भुजंग धरितील हातीं । आणिकें कांपती देखोनियां ॥ २ ॥

असाध्य तें साध्य करितां सायास । कारण अभ्यास तुका म्हणे ॥ ३ ॥

अभंगाचा शब्दार्थ :

कांही साधू बचनागासारखे विष तोळा तोळा खातात. पण त्यांचे हे खाणे सुद्धा कोणाकोणाला पाहावत नाही.

कांहीजण नागाला हातांत धरतात तर कांहीची नागाला पाहूनच बोबडी वळते.

ह्या लोकांना असाध्य तेच साध्य होते कारण म्हणजे त्यांचा सतत अभ्यास हेच आहे असे तुकाराम महाराज म्हणतात.

अभंग समजण्यासाठी लागणारी आवश्यक अशी कांही माहीती :
ह्या अभंगामधे संत तुकाराम महाराज आपल्याला अभ्यास करातांना सराव म्हणजेच तीच गोष्ट पुन:पुन: करावी लागते त्याचे महत्व सांगत आहेत.
सरावाचे महत्व व्यवहारामधे तर आहेच पण परमार्थामधेही सराव मह्त्वाचा आहे.
अर्थांत १) सराव प्रपंचात करावा लागतो
         २) परमार्थामधेपण पण सराव महत्वाचा आहे.


सराव करायचा म्हणजे खालील बाबींचा विचार करावा लागतो.


१) योजना तयार करणे: जे काम करायचे ते कसे? ह्याची योजना करायला पाहिजे. ह्या साठी आपल्या जवळ काय काय सामग्री आहे, कोणती सामग्री केंव्हा लागेल, कोठून मिळेल, किती वेळ लागेल, कितीवेळा सराव करावा लागेल ईत्यादी सर्व बाबींचा विचार; योजना तयार करतांना करावा लागतो.


२) सबूरी : कांही कामे अनेक वेळा करावी तेव्हाच नीट करण्य़ाची सवय होते. त्यासाठीच सबूरी महत्वाची असते.


३) योजने प्रमाणे ठरलेली कांमें त्याच वेळेला करणे मह्त्वाचे असते.


४) चाळणा करणे: योजनेत ठरविल्याप्रमाणे कार्य होते आहे की नाही हे सुद्धा वेळोवेळी तपासणे मह्त्वाचे असते. त्यामुळे जर कांही अडचणी आल्या तर त्यांवर उपाय वेळेवरच करता येतो.


ह्या अशा पद्धतीने योजना करण्यालाच समर्थ रामदासांनी " दीर्घसूचना " हा शब्द वापरला आहे.
तुकाराम महाराजांना पण हेच अभिप्रेत आहे.

ह्या वरून एक गोष्ट लक्षांत येते की तुकाराम महाराजांचा उपदेश पण व्यवहारामधे तसेच परमार्थामधे यशस्वी कसे होता येईल त्याबद्दल मार्गदर्शक आहे.

अ) व्यवहारामधे यशस्वी होण्यासाठीचा उपदेशाचा भाग खालील प्रमाणे आहे.

नुकतेच एक पुस्तक एका ब्रिटिश लेखकाने लिहिलेले प्रसिद्ध झाले आहे. पुस्तकाच्या लेखकाचे नांव आहे "ग्लॅडवेल". लेखक म्हणतो की जर एखाद्याने १० हजार तास सराव केला तर अशा माणसाला ज्या विषयाचा सराव केला त्या विषयांत प्राविण्य मिळते. लोकांमधे त्या विषयाचा तज्ञ म्हणून मानमान्यता मिळते याशिवाय जर नशीबाची साथ असेल तर मग विषेश प्रसिद्धी पण मिळते. पुस्तकामधे "बिल गेट" यांच्या सारख्यांची उदाहरणे दिलेली आहेत व १०हजार तासांच्या लेखकाच्या सिद्‌धांताला पुरावा म्हणून ही उदाहरणे आहेत.

व्यावहारीक जगामधे यश मिळावे ह्यासाठी मार्गदर्शन करणारी अनेक पुस्तके आहेत.

ज्याल यश हवे त्याने न थकता सतत सराव करावा व जो असे करेल त्याला अशक्य असे कांही नाही हाच संदेश येथे मिळतो.

 ब) परमार्थामधे यशस्वी होण्यासाठीचा उपदेशाचा भाग खालील प्रमाणे आहे.

आपल्या सर्वच संतजनांनी “ श्रवण क्रिया “ सतत करावी हाच मुद्दा अनेक ठिकाणी मांडला आहे. ह्यात श्रवण, मनन व निदिध्यास ह्यासर्वांचा समावेश आहे.

श्रवणामधे भगवद्‍गीता, उपनिषदे, ईत्यादी सद्‍ग्रंथांचे वाचन येते. तसेच मान्यवरांची प्रवचने कीर्तने ऐकणे हे पण येते. पण फक्त ऐकणे पुरेसे नसते तर ऐकलेल्यावर स्वत: विचार करणे , सखोल दडलेला अर्थ शोधून काढणे हे पण महत्वाचे असते.

ह्यानंतर जे समजले ते वर्तनांत आणणे हवे. तरच श्रवणाचा उपयोग होईल.

भगवंताची माया शक्ती ही एवढी शक्तिमान आहे की ती आपले मन सहजपणे इतर ठिकाणी नेते व आपल्याला पथभ्रष्ट करते. पण हीच माया जर आपली श्रद्धा अढळ असली व आपल्या मधे सबूरी असेल तर आपल्याला भगवंताकडे पण नेते.

एक गणीतांतले उदाहरण येथे घेता येते. आपल्याला माहीत आहे की २ चे वर्गमूळ १.४४ आहे. जो गणीताचा अभ्यासक आहे त्याला हे माहीत असते की हि संख्या १ .४४..... अशी अहे. जितके पुढे पुढे जाल तेवढी वर्गमूळाची किंमत जास्त खरी व बरोबर होत जाते. किती पुढे जायचे ह्याला मर्यादा नाही.

ह्याच प्रमाणे " परमार्थात "मी कोण आहे? माझे खरे स्वरूप काय आहे? मला ह्या जन्ममृत्यु चक्रामधून कशी व केंव्हा सुटका मिळेल? “ ह्या प्रश्नांची उत्तरे शोधण्यासाठी सतत प्रयत्न करावे लागतात. भगवंतावर श्रद्धा असावी लागते व कधीनाकधी माझी त्याची भेट घडणारच आहे व मी वाट पाहायला तयार आहे ही सबूरी पण लागते.

जेवढे प्रयत्न व्यवहारामधे यशस्वी होण्यासाठी लागतात त्यांपेक्षा कोटीपट प्रयत्न परमार्थामधे यशस्वी होण्यासाठी लागतात.

मला ह्या अभंगामधून हीच शिकवण दिलेली आहे असे वाटते.

Print this Article