मराठी Post  59Bअभंग :- अणुरेणुया थोकडा। तुका आकाशाएवढा
Blog address : http: // tukaramasteachings.blogsopt.in
Contact mail address is rgphadke@gmail.com

१) अणुरेणुया थोकडा । तुका आकाशाएवढा ॥ १ ॥

गिळूनी सांडिलें कळिवर । भवभयाचा आहार ॥ २॥

सांडिली त्रिपुटी । दीप उजळला घटी ॥ ३॥

तुका म्हणें आता । उरलो उपकारा पुरता ॥ ४ ॥

अभंगाचा शब्दार्थ :-

तुकाराम आता अणू रेणूंपेक्षाही सूक्ष्म व आकाशापेक्षाही विशाल झाला आहे ॥ १॥

आता तुकारामाने भवभयाचाच आहार केला आहे व सर्वकांही गिळून स्थूल शरीर टाकले आहे ॥ २॥

तसेच त्रिपुटीपण ( तुकारामाने) टाकली आहे व ज्ञानदीप ह्या शरीरामधे प्रकाशित झाला आहे. ॥ ३॥

आता हा तुकाराम फक्त उपकारांपुरताच शिल्लक आहे ॥ ४॥

अभंगाच्या मागची भूमिका :-

(स्व. भीमसेन जोशी यांनी हा अभंग गायलेला आहे.)

ह्या अभंगात तुकाराम महाराजांनी स्वत:च्याच ब्रह्मज्ञानावस्थेचे वर्णन केलेले आहे.

ब्रह्मज्ञान होणे हेच माणसाच्या मानव जन्म मिळाल्याचे सार्थक होय असे आपली शास्त्रे (धर्म ,अर्थ, काम व शेवटी मोक्ष हे चार पुरुषार्थ शास्त्रांनी सांगितले आहेत.) तसेच सर्व संत पण हेच सांगतात. ब्रह्मज्ञान, , आत्मज्ञान , मी खरा कोण आहे व माझे खरे स्वरूप काय आहे हे ज्ञान , जन्ममृत्यूचक्रामधून सुटका, ,मोक्ष ही सर्व एकच स्थितीची निरनिराळी नांवे आहेत.

ही स्थिती खरेतर शब्दातीत , वर्णनातीत असते ही अनुभवायची असते.. (जशी साखरेची गोडी शब्दांत सांगता येत नाही तसेच कांहिसे म्हणता येईल )

पण तरीही संत सोप्या शब्दांत ह्या स्थितीचे वर्णन आपल्या सारख्या बद्धांकरिता ह्यासाठी करतात  की आपणपण नरजन्माचे असे सार्थक करून घ्यावे अशी उर्मी यावी व आपण प्रयत्नांना लागावे. हीच संतांची अपेक्षा असते.

ह्या दृष्टीनेच ह्या अभंगाचा अर्थ लावणे योग्य ठरते. व तसा प्रयत्न मी येथे केलेला आहे. वाचकांनी ह्यावर आपली मते , विचार जरूर कळवावेत हीच विनंती येथे आहे. असो.

भावार्थाचे स्पष्टीकरण :-

भगवंत अर्थात परब्रह्म कसा आहे तर तो सुक्ष्माहून सूक्ष्म आहे.तो सर्वव्यापी आहे. त्याची ओळख होणे भेट होणे म्हणजेच ब्रह्मज्ञान होणे; त्याच्याशी एकरूपत्व येणे.

भगवंताचे वर्णन तीन शब्दांत करायचे झाले तर भगवंत सर्वज्ञ , सर्वशक्तीमान व सर्वव्यापी असा आहे असे ते वर्णन होते. हे वर्णन " कारें नाठविसि कृपाळू देवासी " ह्या अभंगाचा अर्थ पाहताना (post no 1) आलेच आहे. तरीही पुनरावृत्ति आवश्यक म्हणून येथे करतो आहे.

जर आपण आपल्या भोवतीचे विश्व रात्री पाहीले तर आकाशामधे अनंत ग्रहतारे दिसतात. सध्या उपलब्ध असलेल्या खगोल शास्त्राची कांस आपण घेतली तर समजते की आपण पाहातो ते ब्रह्मांड अत्यंत विराट आहे. असे म्हणतात की प्रकाशाला ब्रह्मांडाच्या एका टोकापासून दुस़îrÉÉ टोकापर्यंत जायला कोट्यावधी प्रकाश वर्षे ( प्रकाशाची गती १ सेकंदामधे ३३००००Km / १८००००मैल आहे. म्हणजे एका वर्षामधे प्रकाश ३३३०००*६०*६०*२४*३६० km जातो) आहे. ( खरेतर अजूनही ब्रह्मांडाच्य़ा आकाराबद्दल  खगोलतज्ञांचा एक अंदाजच आहे!) पण ह्या साध्यागणिताने ब्रह्मांडाच्या विराटत्वाची कल्पना येऊ शकते. ईश्वराने हे सर्व ब्रह्मांड व्यापले आहे म्हणजे तो त्याहून विराट आहे. हे ब्रह्मांड अवकाशामधे (Space) आहे. अवकाशालाच "तुकाराममहाराजांनी "आकाश " संबोधले आहे.

तसेच जर आपण पदार्थांची मूळ रचना पाहिली तरे असे दिसते की प्रत्येक पदार्थ अणू व रेणूंचा बनला आहे. अणूच्या आंत गेले तर असे आढळते की एका proton भोवती electron फिरत असतात. ब्रह्म हे त्यापेक्षापण सूक्ष्म आहे.

ब्रह्म म्हणजेच भगवंत हे आपण जाणतोच . ब्रह्मज्ञान म्हणजे त्याच्याशी एकरूपता. ही एकरूपता तुकाराम महाराजांनी साधल्यामुळे अभंगाच्या पहिल्याच चरणामधे ते म्हणताहेत की " मी असा आकाशापेक्षाही विराट आहे व अणुरेणूंपेक्षाही सुक्ष्म आहे.

अभंगाच्या २ îrÉÉ चरणामधे महाराज म्हणाताहेत की " मी हा भवभ्रमाचा पसारा गिळून टाकला आहे व ह्याचा अर्थ वरच्या संदर्भात स्पष्टचा आहे. “ तुकाराम महाराज विदेही अवस्थेमधे आहेत. आत त्यांना ह्या मर्त्य शरीराची बंधने उरलेली नाहित. .

आपल्या शास्त्रांप्रमाणे आपण हे जे दॄश्य अनुभवत आहोत ते एक प्रकारचा भ्रम आहे. तुकाराम महाराजाचा व ईतर संतांचापण हाच अनुभव आहे. " यतो दृष्टं ततो नष्टम्‌ " अर्थात जे जे दिसते ते सर्व नाशवंतच असते " हा निसर्गनियम पण आहे. जसा शिंपल्यामधे रुप्याचा भास होतो तसेच आपल्याला हे जग भासते पण अज्ञानामुळे तेच खरे वाटते. पण ब्रह्मज्ञानी पुरुषासाठी हे सर्व भ्रमच असते. मला (तुकाराम महाराजांना) हे कळले आहे हाच " मी भवभ्रम गिळून टाकला आहे "ह्या चरणाचा अर्थ येथे स्पष्ट होतो.

अभंगाच्या तिसîrÉÉ चरणामधे ही ब्रह्मरूपता कशी घडते ते वर्णन आहे. महाराज म्हणतात की "मी त्रिपुटी सांडली कारण माझा मनामधे ज्ञानदीप ( ब्रह्मज्ञान) उजळला आहे. त्रिपुटी म्हणजे परस्पर संबधित अश्या तीनांचा समुदाय. अध्यात्मामधे ज्ञाता-ज्ञान-ज्ञेय (ब्रम्हज्ञान अनुभवणारा- ब्रह्मज्ञान- ब्रह्म) ही त्रिपुटी प्रसिद्ध आहे. ही त्रिपुटी आपले द्वैतामधले कोणतेही ज्ञान होण्याची प्रक्रिया स्पष्ट करण्यासाठीच वापरतात.

येथे ज्ञाता व ज्ञेय वेगळे असतात. पण ब्रह्मज्ञानाच्या बाबतीत हे वेगळेपण संपते. ह्यावेळी ज्ञाता-ज्ञेय-ज्ञान सर्व एकच होतात. तुकाराम महाराजांना ब्रह्मज्ञान झाल्यामुळे त्यांच्यापुरती तरी त्रिपुटी संपली आहे व महाराज हेच आपल्याला ह्या अभंगाच्या ३îrÉÉ चरणामधे सांगताहेत.

पण महाराजांचे शरीर हे अनुभवाचे बोल लिहिणारे अजून पंचभूतांमधे विलिन झालेले नाही. ज्ञानानंतर ज्ञानी पुरुषाचे असेच होते. बाकिच्यांना पण असे ज्ञान होऊन त्यांचीपण सर्वदु:खांतून सुटका व्हावी ह्याच कारणाकरिता ज्ञानी जगामधे रहातो. हे ज्ञान कसे मिळेल हेच सांगण्याकरता ज्ञानी पुरुष उरलेले आयुष्य व्यतीत करतो. ह्यालाच उपकार करणे म्हणतात. ह्या उपकारामधे परतफेडिची अपेक्षा नाही. तुकाराम महाराज अभंगाच्या शेवटच्या ४थ्या चरणामधे हेच स्पष्ट करत आहेत.

अभंगाची शिकवण :- ह्या अभंगावरून आपल्याला हीच शिकवण मिळते की संतांच्या वचनांवर श्रद्धा व विश्वास ठेवून त्यांनी सांगितलेला मार्ग चोखाळावा व जीवनाचे सार्थक करून घ्यावे.

Print this Article

Eng.Post 59A  Abhanga :-अणूरेणूया थोकडा । तुका आकाशाएवढा
Blog address : http: // tukaramasteachings.blogsopt.in
Contact mail address is rgphadke@gmail.com

 For Marathi Readers a separate post has been added..

१) अणुरेणुया थोकडा । तुका आकाशाएवढा ॥ १ ॥

गिळूनी सांडिलें कळिवर । भवभयाचा आहार ॥ २॥

सांडिली त्रिपुटी । दीप उजळला घटी ॥ ३॥

तुका म्हणें आता । उरलो उपकारा पुरता ॥ ४ ॥

Verbatim Meaning:-

Now Tuka has become larger than the space and smaller than an atom. || 1||

He has eaten the visual world fear and left his physical body behind|| 2 ||

He has transcended the group of Threesome which are interrelated to each in this world ( Know-er( The one who understands) - Process of Knowing ( Understanding)-The thing that is understood ( Knowledge) || 3||

Now he is existing only to help the others in this world || 4||

Background for the Abhanga :-

( This abhanga is sung by Late Pt. Bhimsen Joshi and is available on You tube )

In this Abhanga , Tukarama Maharaj is describing His own state of Self ( Knowledge of Self) or what we can call as The state of being established in Brahman.

Attaining this knowledge of Self or Brahmajyana is the penultimate achievement of Human birth. The scriptures say that this is the purpose of our Human birth .(All the liberated souls and saints also preach the same thing. Brahmajyana, Atmajyana( Knowledge of Self), to know Who am I ? What is my real nature ? Liberation from the cycle of Birth-Death etc .All mean the same.

To describe this state using words is in fact impossible. We can not describe the sweetness of Sugar, it must be experienced to understand the same. However the Liberated ones still use the words to describe this state in order that we the Bonded ones will at least strive for attaining the same. This is the expectation of the Seers and Enlightened Saints from us.

The meaning of this abhanga can be derived only from the above described point of view. T request my readers to kindly let me know their thoughts and openiopns.

Meaning of the Abhanga :-

The God whom we also call as “Brahman” is omnipresent . He created this World. He pervades every thing in this world. To know Him means to merge with Him. This knowing Him is called Brahmjyana, or Atmjyana( knowledge of Self) . In our first post , we have taken the Abhanga “ Why don't you remember Him, … ) ; the All pervading quality of God was discussed but the repetition is inevitable here and hence is done again further.

In order to understand the meaning of the very first stanza ; we have to take help of present day knowledge of Astronomy.

If we observe the Universe in the night, then we see innumerable stars in the space. Taking help of mathematics we can try to know the size of this universe now. We know that the speed of light is 330000KJm/sec or 186000/-miles/sec. Thus in one year the light will travel 330000Km*60(seconds)*60(minutes)*24(hours)*365(days).It is estimated that the Light will require millions of years to reach the other end of the universe we see. This gives us an idea about the vastness of our universe. This universe is contained in the Space. God pervades this all and this also means that He is greater in Size that our universe.

Similarly He is smaller that the smallest atom. Inside the atom we have central proton around which move the electrons. The God is even smaller that these .Since He pervades that as well.

Tukaram Maharaja has used the word “ Akasha” for the Space in the abhanga.

Tukaram Maharaj has attained the unification with this Brahman and that is why He can say ( he says in the first stanza that he( Tukaram Himself) is greater that the universe and smaller that the Atoms.

In the second stanza Tukaram Maharaj describes the process of this unification with the Brahman. He says that He has transcended the group of Threesome which are interrelated to each in this world ( Know-er( The one who understands) - Process of Knowing ( Understanding)-The thing that is understood ( Knowledge) .

In our day to day dealing with the process of knowledge these three are separate from each other. The Know-er ( one who understands) is separate from the thing whose nature is Understood by him. What is understood is call Knowledge.

But in case of Knowledge of the Self all merge together. The one who understands, the knowledge and thing to understand ( Brahman or God) are all one and the same. This is called transcending the threesome in the abhanga. Tukaram Maharaj says that for him the state of Three are no more existing. All have merged into one.

However Tukaram Maharaj was not dead after attaining the knowledge of the Supreme. What does such an enlightened person do? How does he live in this world after getting the enlightenment? These questions are answered in the last stanza of the Abhanga. Tukaram Maharaj says that He now lives in this world only for helping the others. Obviously this help means the Upadesha or Preachings by him He is not expecting any returns for this activity of Helping. This is the attitude of every enlightened Saint who has attained Liberation. Same is the stae and purpose of rest of the life for Tukarama Maharaj as per this last stanza.

Teaching of the Abhanga :-

The teaching is “ We should believe and have faith on what the Saints have been preaching us.; and should follow those teaching in our life. This will enable us also to reach the state of Knowledge of our True Nature ; for which God has given us birth as Humans.

Print this Article

Added 58B  मुखें बोले ब्रह्मज्ञान to Abhanga a week of Sant Tukarama.
Blog address : http: // tukaramasteachings.blogsopt.in
Contact mail address is rgphadke@gmail.com

   
    मुखें बोले ब्रह्मज्ञान । मनीं धन आणि मान ॥ १ ॥

ऐशियाची करिंतां सेवा । काय सुख होये जीवा ॥

पोटासाठी संत । झाले कलींत बहुत ॥ ३ ॥

विरळा ऐसा कोणी । तुका त्यासि लोटांगणी ॥ ४॥

अभंगाचा अर्थ :-

ह्या अभंगामधे तुकाराम महाराजांनी दांभिक गुरु कसे असतात ते सांगितले आहे व आपल्याला गुरुंची निवड करताना काळजी घ्यावी हेच सुचविले आहे.

पहिल्याच ओळींत महाराज म्हणताहेत की ब्रह्मज्ञानाच्या गप्प करणारी अनेक मंडळी आपल्याला आढळतात. अशा लोकांची स्थिती म्हणजे " लोकांसांगे ब्रह्मज्ञान व आपण कोरडा पाषाण " अशीच असते. अशी दांभिक माणसे पैसा, संपत्ती व कीर्ती मिळावी म्हणून हा खटाटॊप करत असतात. सध्याच्या कलीयुगामधे असे बरेच लोक झाले आहेत.

असल्या दांभिक गुरुकडुन तुम्हाला कांहीही मिळत नाही हे लक्षांत घ्यावे.

अभंगाच्या शेवटी महाराज म्हणतात की जर असा खरा ब्रह्मज्ञानी कॊणी असेल तर महारज त्याच्या पायी लोटांगण घालतील.

अभंगाची शिकवण :-

तुकाराम महाराजांच्या कालांत जसे दांभिक लोक होते तसेच आजच्या काळांतही आहेत. परिस्थिति कांही फार वेगळी नाही.

आपला गुरु निवडताना तो खरेच ब्रह्मज्ञानी आहे की नाही याची खात्री करून घ्यावी व नंतरच अशा सद्‍गुरुंना शरण जावे असा गुरू ओळखणे पण कठीणच असते..

ब्रह्मज्ञानी संताचे वाङ्मय म्हणजेच संतांचे रूप होय. असे वांङ्मय वाचणे, मनन करून त्या मधील उपदेशाचाचा खरा गूढार्थ उकलून काढणे व त्या उपदेशाप्रमाणे आचरण ठेवणे हे करणे मात्र आपल्याला सोपे व साधण्यासारखे आहे. असे आचरण होऊ लागले की योग्य वेळी सद्‍गुरूची भेट सहजपणे घडते.

“ एका योग्याची आत्मकथा ( Autobiography of a Yogi) ह्या स्वामी परमहंस योगानंद ह्यांच्या पुस्तकामधे अशा प्रसंगाचे वर्णन आहे.”

Print this Article

Added 58A for English Readers  post on 11/02/2014 to Abhanga a week of Sant Tukarama.
Blog address : http: // tukaramasteachings.blogsopt.com
Contact mail address is rgphadke@gmail.com

For Marathi readers a seperate post no 58Bis added .

    मुखें बोले ब्रह्मज्ञान । मनीं धन आणि मान ॥ १ ॥

ऐशियाची करिंतां सेवा । काय सुख होये जीवा ॥

पोटासाठी संत । झाले कलींत बहुत ॥ ३ ॥

विरळा ऐसा कोणी । तुका त्यासि लोटांगणी ॥ ४॥

Verbatim Meaning :-

There are some persons who talk about the Supreme Knowledge , (but ) they have desire for Wealth, and Name and Fame . || 1 ||

If one serves such a person ( With the hope of attaining Liberation) , what will one get( Nothing but pain only) || 2||

In this Kaliyuga there are many such persons who declare themselves as Saints || 3 ||

Tukaa says that the real Saint ( Who has attained Liberation and the Knowledge the Divine) are very very few , and he is ready to surrender himself at such a persons feet || 4 ||

Meaning of the Abhanga :-

This abhanga is cautioning us to be clear before one decides to select a spiritual guide.

He says that in these times ; there are many fraudsters who declare themselves as the Knowledgeable ( about God and Brahman). Their ultimate goal is to get Fame and Wealth .( That is why they choose Spirituality as an easy means to earn the same.)

If one goes to such a Guru, what one will get is nothing .The real target of Liberation remains an illusion. And remaining in the illusion will bind One again and again in the never ending cycle of Birth and Death.

Tukaram Maharaj says at the end that If He comes across a real Saint, then he is ready to surrender at the feet of such a saintly person.

Teaching of the Abhanga :-

In Tukarama Mahaarajaas period this was the condition. In today’s times as well the condition has not changed .Thus this Abhanga is useful and meaningful for us even today.

We should be cautious while selecting our Spiritual Guru. Just because he is giving good lectures does not mean that such a person can be our Guru.

The best approach is to Read, Contemplate over what one has read to understand the deeper meaning, and then follow what one has understood .This naturally needs a very long time but at least there is no chance of going in wrong path.

In fact the destined Guru will himself come once our mind is pure and the time is right. An example of this is described in the world famous book by name .” An Autobiography of a Yogi” authored by swami Paramahansa Yoganand .

Print this Article