Added 40th post on आयुष्य गेले वायांविण । for Abhanga a week of Sant Tukarama.
Blog address : http: // tukaramasteachings.blogsopt.com
Contact mail address is rgphadke@gmail.com
I request the readers to kindly give me feeback or comments. This will help me to improve the information.

For Marathi Readers the explanation of the meaning is given after the English version given here ie at the end of English version.

अभंग ४० वा

आयुष्य गेले वायांविण । थोर झाली नागवण ॥ १॥

आंता धावाधाव करी । काय पाहातोसी हरी ॥ २॥

माझे तुझीं याचि गती । दिवस गेले तोंड माती ॥ ३॥

मन वाव घेऊं नेदी । बुडवुं पाह्व भवनदी ॥ ४ ॥

पडिला विषयाचा घाला । तेणें नागविले मला ॥ ५॥

शरण आलॊं आतांधावें । तुका म्हणें मज पावें ॥ ६॥

Verbatim Translation :-

The whole life is wasted . This is a very big loss || 1||

Now I am trying to set the things right . O'God you are observing this ||2 ||

I spent all the days in thinking Mine and Others and thus am eating soil now || 3||

The mind is not allowing me to think and this River of Life is drowning me || 4||

All this happened because I was controlled by the sense objects || 5||

O ' God I am now surrendering to you. Please save me || 6||

Background information to Understand the Abhanga :-

This Abhanga does not require any background information to understand it's meaning and teachings.

Meaning of the Abhanga:-

There are mainly three situations when a man becomes desperate .

1. When a man faces difficulties in his life such as the problems caused by his own body ( Diseases etc), Problems because of External elements and causes such as Dog bite, Cheating by someone etc.
2. When the old age arrives ( Around the age of 58 to 60 years.)
3. When the man understands that nobody except the God can save him.

In such situations the thoughts described in this Abhanga occur to the mind.

As described in the abhanga :-

In the 1^st stanza :-Man's feeling that His whole life is a waste only is described.

In the 3^rd stanza :- This line describes the understanding downed in the mind that one has spent the whole life spent in running behind the body pleasures, living selfishly ( not bothering about giving or causing pain to the others because of selfish behavior). Now when help is required , there is no one coming forward to help

In the 4^th & 5th stanza :- The understanding that all through life one has spent all the efforts only to satisfy the demands of the five sense organs appears in the mind. The feeling of regret is expressed by saying the the life river has drowned me.

It is also clear that the cause of this miserable state is no other person but one himself. Nobody can be blamed for this sorry state of affairs.

In the 2^nd and 6^th line is the prayer from such repentant heart. Here Tukarama maharaj takes the role of such a person who has spent his life wastefully. And then prays to his Lord Panduranga

In these line Tukarama prays that O 'God I am surrendering to you. Now only you can save me . Please save me.

Teaching of the Abhanga:-

This Abhanga prompts us for a critical self examination of the lifetime spent so-far.

If we have forgotten the Main purpose our getting this Human Birth and have not done any efforts for Liberation from the vicious cycle of Birth and death); then it is time to be awake and take necessary actions to ensure that at least further time is not wasted.

This is the teaching of this abhanga.

From here onwards the meaning of the abhanga is explained in Marathi.

अभंग ४० वा

आयुष्य गेले वायांविण । थोर झाली नागवण ॥ १॥

आंता धावाधाव करी । काय पाहातोसी हरी ॥ २॥

माझे तुझीं याचि गती । दिवस गेले तोंड माती ॥ ३॥

मन वाव घेऊं नेदी । बुडवुं पाह्व भवनदी ॥ ४ ॥

पडिला विषयाचा घाला । तेणें नागविले मला ॥ ५॥

शरण आलॊं आतांधावें । तुका म्हणें मज पावें ॥ ६॥

अभंगाचा अर्थ समजण्यासाठी लागणारी माहिती वा भूमिका :-

ह्या अभंगाचा अर्थ समजण्या साठी इतर कांहीच माहिती ईत्यादी आवश्यक नाही.

अभंगाचा अर्थ :-

मुख्यत: तीन प्रकारचे ताप झाले की मनुष्य निराश होतो घाबरून जातो. अशावेळी ह्या अभंगामधे मांडलेले विचार अशा माणसाच्या मनामधे सतत येतात. तसेच पश्चातापाची भावना पुर्वपुण्याई असेल तर मनामधे उदय पावते.

      १) जेंव्हा जीवनामधे कठीण प्रसंग जसे असाध्य वा भयानक आजारपण येणे, कुत्रा चावणे ,

       कोणाकडून फसवणूक होणे इत्यादी येतात तेंव्हा माणुस निराश होतो.घाबरतो.

२) जेंव्हा म्हातारपण येते व आता फार वेळ उरलेला नाही ही जाणीव होते. इंद्रिये विकल होत आहेत हे लक्षांत येते तेंव्हा.

३) जेंव्हा हे लक्षांत येते की भगवंतच आपल्याला वाचवू शकतो ईतर कोणाचाही उपयोग नाही.

ह्या साठी हा अभंग काय सांगतो ते पाहूया.

अभंगामधे म्हटल्याप्रमाणे :-

१ला चरण हा विचार सांगतो की :- आपण आपण आपले सर्व आयुष्य व्यर्थ घालवलेले आहे.

३रे चरणामधे अशा माणसाला समजलेला विचार येतो. :- हा विचार म्हणजे " आपले सर्व आयुष्य मी-माझे तुझे ह्यात , फक्त पंचेंद्रियांच्या मागण्या पुर्ण करण्यांत ( असे समजून की त्यातूनच आनंद मिळतो आहे) घालवले. पण हा आनंद तात्पुरताच होता. आपण स्वत:च्या स्वार्थापुढे दुसîrÉÉला होणाîrÉÉ दु:खाविषयी बेपर्वाच होतो. म्हणुनच आता जेंव्हा मदतीची गरज आहे तेंव्हा कोणीही मदतीला धावत नाहीये.”

४थ्या व ५ व्या चरणामधे मनात आलेल्या पश्चातापाचे वर्णन आहे :- आपण सर्व आयुष्य इंद्रियांच्या द्वारे मिळणा îrÉÉ क्षणभंगूर सुखासाठीच वेचले. आपल्या सध्याच्या वाईट स्थितिला आपण स्वत:च कारणी भूत आहोत. . ईतर कोणालाच ह्यासाठी दोषी धरता येत नाही . ही भवनदी मला बुडवते आहे.

२ îrÉÉ व ६व्या चरणांधे तुकाराम महाराजांनी अशा पश्चातापाने होरपळलेल्या जीवाची भूमिला घेतली आहे व भगवंता ची प्रार्थना केलेली आहे.

महाराज म्हणतात की हे भगवंता आता मी तुला शरण आलेलो आहे. फक्त तूच मला जन्ममरणाच्या दुष्टचक्रामधून वाचवी शकतोस. कृपा कर व मला तार.

अभंगाची शिकवण :-

शिकवण अगदी सरळ व सोपी आहे ती म्हणजे हा अभंग आपण स्वत:च्या जीवनशैलीची तपासणी करण्यास उद्युक्त करणारा आहे.

सर्व संतांनी सांगितल्याप्रमाणे आपल्या नरजन्माचे मुख्य ध्येय म्हणजे भगवंताची भेट

घेणे अर्थात मोक्ष हेच आहे. हे आपण विसरलॊ कां ? हे तपासून मग योग्य ती उपाय योजना करा . हीच ह्या अभंगाची शिकवण आहे.

Print this Article

Added 39th post on अवघाचि आकार ग्रासियेला काळें for Abhanga a week of Sant Tukarama.\
 Blog address : http: // tukaramasteachings.blogsopt.com
Contact mail address is rgphadke@gmail.com

To Marathi Readers the explanation of the meaning is given after the English version given here ie at the end of English version.

अवघाचि आकार ग्रासियेला काळें। एकचि निराळें हरीचे नाम ॥ १॥

धरूनि राहिलो अविनाश कंठी । जीवन हे पोटीं सांठविले ॥ २॥

शरीर संपत्ती मृगजळासमान । जाईल नासोन खरे नोहें ॥ ३॥

तुका म्हणे आतां उपाधीच्या नांवें। आणियेला देवें वीट मज ॥ ४॥

Verbatim Translation :-

All this world is destroyed by the Time . Only the Name of God is indestructible || 1||

I am holding this Name in my speech. It is like Nectar which I have stored in my stomach|| 2||

This body and material wealth are like mirage. They are are not true in nature|| 3||

Tuka says that now he has developed utter dislike for these limiting adjuncts. I developed this dislike because of (blessing )of my God ||

Background for understanding this Abhanga:-

There are many paths which one can follow in order to achieve the coveted goal of Liberation . The path of Knowledge (ज्ञानमार्ग ) is one of these paths. In this path one make various queries such as : Who am I? What is my relationship with this world? Who is the true God? What is true knowledge? Why I have taken birth ? How this whole universe has been formed ? Etc.

When one gets the true knowledge ; then all these questions are answered automatically. Such a person is the true Seer or Saint. Some saints go to live alone in the forest , away from the crowd. While some live in the Crowd in order to help and enable the others to be free from the shackles of birth and Death cycle. They share their experiences by writing the same. Thus these works guide us.

The present Abhanga is one such work.

It shows us the real nature of the world around us and thus enable us to be clear as how much one should get attached to it. It enables one to develop detachment to the worldly things so that the destruction, loss of the same will not cause mental pain and agony to us.

Meaning of the Abhanga:-

In the very first verse Tukaram Maharaj has said that this whole world is always getting destroyed as the time advances. We see this everyday . It is the doctrine of the Vedanta that whatever is experienced is going to get destroyed one day or the other. Only the true God who is the creator of this universe is above time. We can not see him but we can call him by any of His thousands of the Names. Thus the Name of God is not destroyed by the by time.

In the third stanza Maharaj further says that this Body and all the material wealth are also like mirage in a desert. We think that they belong to us but a deeper thinking will reveal that this is not true. Nobody can drink the water seen in the mirage . When the time of death arrives , one just leaves everything. Alexander 's life story describes this kind of event. These are our day to day experiences. We can not hold any of our wealth or even our own body thus these are also a part of mirage or illusion. However we get attached to these all because of the association of our body with these things since many births.

In Vedanta language these attachments are called " Limiting adjuncts" उपाधीs .For example a red flower placed near a colorless crustal will make the crystal to appear as red. The whole body-mind complex is an UpadhI for the immortal; Atman( Individual soul) and the whole world is the UpadhI of the Parabrahman ( the true God, the Absolute).

In the last stanza of the Abhanga Tukarama Maharaj says that he has developed utter dislike for this Upadhi.

In the second Stanza Maharaj has described the reason for developing such utter dislike. He says that he has taken firm hold of the Name of God . It is this Nectar because of wish he has attained the Liberation and that is the reason for developing the Utter dislike for the World and the enjoyments from the worldly things.

Teachings of this Abhanga :-

We have already read in the earlier Abhangas that when there no desire the there is no birth necessary. Tukarama Maharaj has liking only for the Name of God. This is the clue for progressing on the path for attaining Liberation.

अवघाचि आकार ग्रासियेला काळें। एकचि निराळें हरीचे नाम ॥ १॥

धरूनि राहिलो अविनाश कंठी । जीवन हे पोटीं सांठविले ॥ २॥

शरीर संपत्ती मृगजळासमान । जाईल नासोन खरे नोहें ॥ ३॥

तुका म्हणे आतां उपाधीच्या नांवें। आणियेला देवें वीट मज ॥ ४॥

अभंगामागची भूमिका :-

मोक्षप्राप्तीसाठी अनेक मार्ग आहेत . त्यातलाच ज्ञान मार्ग पण एक आहे. ह्यामधे आपण अनेक प्रश्नांची उत्तरे शोधत असतो. जसे मी कोण आहे? माझे व ह्या सॄष्टीचे नाते काय आहे? खरा देव कोणता? खरे ज्ञान कोणते? मला जन्म कां मिळाला आहे ? ही विराट सृष्टी कशी निर्माण झाली? ईत्यादी.

जेंव्हा एखाद्याला खरे ज्ञान ( आत्मज्ञान ) प्राप्त होते तेंव्हा सर्वच प्रश्नांची उत्तरे मिळतात. आशा व्यक्तीला आपण संत पुरुष म्हणतो. कांही आत्मज्ञानी पुरुष जनसंपर्कापासून दुर जातात तर कांही जनांमधेच राहून आपले अनुभव शब्दांकीत करतात. ह्या वाङमयामुळे इतरांना पण जन्ममृत्यूच्या चक्रामधून सुटण्यासाठी मार्गदर्शन होते.

प्रस्तुत अभंग असेच मार्गदर्शन करणारा आहे. येथेव आपल्याला ह्या सृष्टीच्या नाशवंत रूपाची जाणीव होते व अशी जाणीव झाली कि आपल्या वस्तू , जिवलगांचा वियोग झाल्यामुळे जे दु:ख होते त्याची धार बोथट होते.

अभंगाच्या अर्थाचे स्पष्टीकरण:-

पहिल्याच ओळिमधे तुकाराम महाराज म्हणतात की सर्व सृष्टी ही कालाचे खाद्य आहे. कधीनाकधी नष्ट होणारी आहे.आपण हे नेहमीच अनुभवत असतो. हाच वेदांतातल एक मुख्य सिद्धांत आहे की जे जे आपल्याला अनुभवास येते ते ते सर्व नष्ट होणारे म्हणजेच नाशवंत आहे.फक्त भगवंत हाच शाश्वत आहे. कारण तोच सर्व विश्वाचा तोच काळाचा निर्माता आहे. त्याला आपण पाहू शकत नाही पण त्याच्या नामाद्वारे आपण त्याच्याकडे पोचू शकतो. त्याचे नामपण कालातीत आहे.

अभंगाच्या ३ îrÉÉ चरणामधे तुकाराम महाराज म्हणतात की आपले शरीर व संपत्ती सर्वच एखाद्या मृगजळा प्रमाणे आहेत. आपल्याला वाटत असते की ही आपली आहेत पण थोडा खोल विचार केला तर हे म्हणणे पटू शकते. जेंव्हा माणूस मृत्यु पावतो तेंव्हा तो बरोबर ह्यातले कांहीएक घेऊन जाऊ शकत नाही. जगज्जेता अलेक्झांडरची कहाणी अनेकांना माहीत असेल. तो मृत्यूसमयी बरोबर कांही नेता येत नाही म्हणून रडला. असो. म्हणुनच ह्याला मृगजळाची उपमा दिली आहे. मृगजळाच्या पाण्याने तहान भागत नसते. पण अनेक जन्मांच्या सवय़िमुळे आपल्याला ह्या सर्वाची आसक्ती वाटत असते.

वेदांताच्या भाषेत ह्यालाच उपाधी म्हणतात. उपाधी म्हणजे जे नाही ते जोडले जाणे. जर एखादे लाल फूल एखाद्या नितळ काचेजवळ ठेवले तर काच लाल दिसते. तद्वतच आत्म्याने स्वत:ला ही शरीर व मनाची उपाधी मागे लावून घेतली आहे. सर्व विश्व हे परब्रह्मास बळजबरीने लावलेली उपाधी आहे असे वेदांत सांगतो.

शेवटच्या ओळींमधे तुकाराम महाराज म्हणतात की त्यांना ह्या उपाधीची नावड वीट आला आहे. तसेच अभंगाच्या २ îrÉÉ चरणामधे त्यांनी हा वीट येण्याचे कारण पण सांगितले आहे.

ते म्हणतात की मी देवाचे नांम धरून ठेवले आहे. हे अमृत मिळाल्यामुळे आता त्यांना बाकी सर्वाचा वीट आला आहे. अर्थात हे उघडच आहे की ते जन्म मृत्यू पलिकडे पोहोचले आहेत. जीवन्मुक्त झाले आह्वेत.

ह्यामुळेच जगातले सर्वकांही त्यांना नकोसे झाले आहे.

अभंगाची शिकवण:-

मागे पाहिल्याप्रमाणे जेंव्हा कोणाला कांही ईच्छाच उरलेली नसेल तर मग त्याला त्या ईच्छेची पूर्ती करून घेण्यासाठी जन्माची आवश्यकताच राहाणार नाही. ज्याला मोक्षाची वाटचाल करायची आहे त्याच्यासाठी अभंगाद्वारे तुकाराम महाराजांनी साधनेमधे उन्नती करून घेण्यासाठी आवश्यक किल्लीच ह्या अभंगाद्वारे प्रगट केली आहे. ह्या अभंगाची हीच शिकवण आहे.

Print this Article

Added 38th  post fघेईं घेईं माझे वाचे ।on 2nd June 2013.
Blog address : http: // tukaramasteachings.blogsopt.com
Contact mail address is rgphadke@gmail.com

घेईं घेईं माझे वाचे । गोड नाम विठोबाचें ॥१ ॥

तुम्ही घ्यारे डोळॆ सुख । पहा विठोबाचे मुख ॥ २॥

तुम्ही आईकारे कान । माझ्या विठोबाचे गुण ॥ ३ ॥

मना तेथें धांव घेई । राहें विठोबाचे पायीं ॥ ४॥

तुका म्हणे जीवा । नको सोडूं या केशवा ॥ ५॥

Verbatim Meaning :-

O' my tongue, recite the sweet name of Vithobaa ( Panduranaga)|| 1||

O' my eyes, enjoy the sight of Vithoba|| 2 ||

O'my ears , listen to the the praise of Vithoba || 3||

O' my mind go and seek the holy feet of Vithoba|| 4||

Tuka says O' man , do not forget this Keshavaa || 5||

Back ground Information :-

We have seen in our earlier Abhangas that most of our saints have said that reciting the holy name of God is the best way.( This is Namasmaran Bhakti ie. Worship of God thru recitation of His name).

Incidentally some of our seers and saints ( Samarth Ramadas swamy , Vasudevanand Saraswati of Garudeshwar to name a few) have told very clearly that “ if one recites the name of God 3and1/2 crore times then the person will have the vision of God in the dream state, ” and 13 crore recitation will lead to vision of God in the waking state leading to Liberation.

But both these numbers are very large numbers . Many of us have turned to Spirituality in our late age only. A physical check to know time to be spent to recite even a Crore indicates that one will be required to recite the name for 5 hours a day; then only in about 6 years he will be able to reach the figure of 1 crore. Thus we will need around 66 years to complete the figure of 13 crore recitations. This definitely is a very uneasy situation.

Thus one gets a feeling that this path is also very difficult to tread upon since we have to pay attention to our worldly duties for our and our Family’s welfare and survival..

However this conclusion is not correct. We have seen that it is the attitude of mind that needs to be changed.

Like some earlier Abhanga this one too gives us guidance to resolve the issue satisfactorily .

It brings out a point that we should use our all five sense organs in the specific fashion described in the abhanga. This can be done without causing any interference with our task of performing the worldly duties.

Meaning of the Abhanga:-

1^st stanza : Here Tukaraama maharaj is saying that his tongue should recite the name of God alone. This has some what deeper meaning. We can speak verbally',and mentally too. Verbal speech is for communication with the other beings and as long as we are in this world we have to communicate with others sometimes or the other. If we see the presence of God in others and remembering this aspect speak with them without any harshness , then even all the verbal speech is like reciting the holy name of God. The speech should be without any anger, contempt etc is therefore important. Sweet speech will get the answers is sweet speech in return .

2^nd stanza:- Here Maharaj says that he should always see the smiling face of his Panduranga. Panduranga is another name of Lord Krishna. We must remember that the whole world is filled with Him only. Thus whatever we see it is a manifestation of the Lord. This is also the preaching of the Ishopanishad .

3^rd stanza:- Here Tukarama maharaj is saying that his ears should always listen to the praising word about the lord. This means we should avoid the places where violence is present and harsh words are being exchanged. As said in the 1^st stanza we have to also avoid harsh speech since it can give us pain if other party is hurt and retaliates with harsh words.

4^th stanza & 5^th Stanza:- Here maharaja says that his mind should go where-ever his Lords' holy feet are seen and advises his mind that it should not forget “This Lord Keshava” at all.

In this stanza he specifically has used the word “ This” to address his God. It means that he himself is experiencing the presence of the Lord.

The last line also indicates that the complete abhanga is meant as a preaching for those who have yet not experienced the presence of God.

One similar verse is available in the Shivamanasapuja Stotram. ( Stotram mean words of Praise of the God written in Poem forms) It is as follows.

आत्मा त्वं गिरिजा मति: सहचरा प्राणा: शरीरंगृहम्‌ ।

The Chaitanya residing in the body is nothing but You (Shiva) The Intellect is your associate Girijaa ( Parvati) and the body itself is the house where they are residing.

पूजा ते विविधोपभोगरचना निद्रा समाधि:स्थिति:।

Various enjoyments by the five sense organs is the Worship (of this Shiva) and state of Sleep is the perfect absorption of the mind into the Supreme Spirit.

संचार: पदयो: प्रदक्षिणविधि: स्तोत्राणि सर्वा गिरो ।

All the movements are nothing but the circumambulation ( done as reverential salutation to God) and all the speech is nothing but the praise (of You O'Shiva)

यद्यत्कर्म करोमि तत्त्दखिलं शम्भो तवाराधनम्‌ ॥

Whatever action I do is thus being done as a worship to you O'Shiva.

This verse aptly describes how the attitude of seeker for the liberation should be. Tukarama maharaj has described the same by coupling the same with his own experience . This also show How a liberated person lives in this world.

Teaching of the Abhanga:- This abhanga teaches us the following aspects

1. How to interact with the world.
2. The main basic point is to treat everybody, and everything as a form of God.
3. Always talk by giving due respect to the other persons.
4. Treat the envoirnment as God and do not spoil it by misuse.
5. Do every action as worship to the God and accept the outcomes as the will of God
   And be happy in all the circumstances.

घेईं घेईं माझे वाचे । गोड नाम विठोबाचें ॥१ ॥

तुम्ही घ्यारे डोळॆ सुख । पहा विठोबाचे मुख ॥ २॥

तुम्ही आईकारे कान । माझ्या विठोबाचे गुण ॥ ३ ॥

मना तेथें धांव घेई । राहें विठोबाचे पायीं ॥ ४॥

तुका म्हणे जीवा । नको सोडूं या केशवा ॥ ५॥

अभंगामागची भूमिका :-

आपण आधिच्या अभंगाचा अर्थ समजून घेतला तेंव्हा पाहिलेच आहे की सर्वच संतांनी नामस्मरणावर भर दिलेला आहे. संत रामदासस्वामी , वासुदेवानंद सरस्वती ( गरुडेश्वर येथील) यांनी तर हे ही सांगितले आहे की " जर एखाद्याने ३ १/२ कोटी जप केलातर त्याला स्वनामधे व जेंव्हा १३ कोटी पूर्ण होईल तेंव्हा प्रत्यक्ष जागृतावस्थेतच भगवंताचा साक्षात्कार होईल.

ह्या दोनही संख्या खूप मोठ्या वाटतात. आपल्यापैकी बरच जण वयाच्या ५०-५५ नंतर अध्यात्माचा शोध घ्यायला लागलो आहोत. जर रोज ५ तास जप केला तर १ कोटी जपसंख्या पूर्ण होण्यास ६ वर्षे व १३ कोटीस ६६ ते ७० वर्षे लागतील. म्हणजे ह्याजन्मी मोक्ष अशक्यच आहे असे वाटेल. ह्याचे कारण म्हणजे आपल्याला संसाराची कामे सोडून फक्त जप करत बसावे लागेल. पण असे वागणे नक्कीच घातकच असते ह्यात संशय नाही

पण आता वेळ थोडा हे असे वाटणे चूकच आहे.

मागे पाहिलेल्या प्रमाणे हा अभंग आपल्याला काय उपाय करायचा तेच मार्गदर्शन करतो आहे. तो उपाय अभंगात सविस्तर रीत्या दिलेला आहे. सारांश खालॊ देत आहे.

मनाची एक विषिष्ट तयारी फक्त असायला हवी आपल्या सर्व ज्ञानेंद्रियांना व मनाला ताब्यात ठेवणे जर केले तर आपली प्रपंचातली सर्व कामे करूनसुद्धा परमार्थ साधता येईल.

अभंगाच्या अर्थाचे स्पष्टिकरण :-

१ला चरण:- सर्वप्रथम महाराज म्हणतात की त्यांच्या वाचेने भगवंताचे गोड नांव घ्यावे. ह्याला बराच सखोल अर्थ आहे. आपण वैखरीत ( ईतरांना बोलणे ऐकू येईल असे म्हणजे संवाद करत असतान ) नेहमी बोलतो. तसेच मनातल्या मनात पण बोलतो. जर सर्वांभूती भगवंत आहे हे मनास पटले तरच आपले इतरांबरोबरचे बोलणे गोड होईल. असे बोलणे म्हणजेच " विठोबाचे गोड नाव घेणे होय" कधीही कोणालाच राग आला असला तरिपण कर्कश, मनाला जखम करणारे , उद्वेग वाटेल, दु:ख होईल असे बोलू नये हेच येथे सांगितले आहे. त्यामागची भूमिका : सर्वांभूती भगवंत पाहाणे हीच असायला हवी.

२रा चरण;:- ह्याठिकाणी महाराज म्हणतात की त्याना सतत सर्वत्र स्मितहास्यकरणारे विठोबाचे मुख दिसावे. विठोबा म्हणजेच पांडुरंग .हे भगवान श्रीकॄष्णांचेच एक नांव आहे. हे सर्व जगत्‌ भगवंतानेच व्यापले आहे असे ईशोपनिषद सांगते. सर्व संतांच पण हाच स्वानुभव आहे. अशी दॄष्टी ठेवली की सर्व जगत आनंदमय आहे हेच अनुभवास येते. अशी जगाकडे पाहण्याची दॄष्टी असावी हेच येथे सांगितले आहे.

३रा चरण :- ह्या चरणामधे तुकाराम महाराज म्हणतात की त्यांच्या कानांनी भगवंताचे गुंणवर्णन ऐकू येवो. असे गुणवर्णन जेथे चालू असेते तेथे कोणतिही भांडणे , वादविवाद , आरडओरडा नसतो. थोडक्यांत म्हणजे जेथे वाचेने गोड शब्द आहेत ते भगवंताचे कीर्तनच जणू असते.

जरा विचार केला तर असे म्हणता येते की गोड बोलण्याने दुसîrÉÉ च्या अंतरात्म्यास आनंदच होतो म्हणजेच असे गोड बोलणे हे भगवंताचे कीर्तन कां म्हणता येते ते पटू शकते.

तुकाराम महाराजांना हेच येथे बहुतेक सांगायचे आहे. निदान मला तरी असेच वाटते.

४था व ५ वा चरण :- येथे तुकाराम महाराज सांगतात की त्यांचे मन सतत भगवंताच्या पाय़ांशी राहो. व " ह्या केशवाला कधीही सोडू नका " असा उपदेश पण त्यांनी केलेला आहे.

येथे त्यांनी " हा केशव " हे शब्द वापरून आपल्याला हेच सांगितले आहे की ते भगवंतास प्रत्यक्ष सतत बघत आहेत. तो आहेच हेच सत्य आहे हे येथे ठासून सांगितले आहे. ह्याचाच अर्थ हा पण आहे की हा संपूर्ण अभंग ज्यांना भगवंताच्या भेटीची आंस लागली आहे त्यांना मार्गदर्शनासाठीच जणू लिहिलेला आहे.

जवळपास ह्याच अर्थाचा एक श्लोक शिवमानसपूजेमधे आहे. तो खालीलप्रमाणे आहे.

आत्मा त्वं गिरिजा मति: सहचरा प्राणा: शरीरंगृहम्‌ ।

पूजा ते विविधोपभोगरचना निद्रा समाधि:स्थिति:।

संचार: पदयो: प्रदक्षिणविधि: : स्तोत्राणि सर्वा गिरो ।

यद्यत्कर्म करोमि तत्त्दखिलं शम्भो तवाराधनम्‌ ॥

श्लोकाचा अर्थ :- हे शिवा ! तूच शरीरस्थ आत्मा आहेस . बुद्धी हीच पार्वती आहे व शइर हेच त्यांचे राहण्याचे ठिकाण आहे. देहाने पंचइंद्रियांद्वारे घेतलेले भोगच तुझी पूजा आहे. निद्रा हीच समाधीची स्थिती आहे. पायाम्नि केलेला संचर हीच जणू तुला घातलेली प्रदक्षीणा आहे. जे जे बोलणे घडले तीच तुझी स्तुती आहे. हे शिवा मी जे जे कर्म करतो आहे ती तुझी आराधनाच आहे.

तुकाराम महाराजांनी स्वानुभवावर आधरित अभंगामधे हेच वेगळ्या शब्दांमधे लिहिले आहे

जीवन्मुक्त व्यक्ती जगामधे कशी राहते त्याचेच हे वर्णन आहे असेही म्हणता येईल. असो.

अभंगाची शिकवण :- खालीलप्रमाणे आहे.

१) जगाशी कसे वर्तन असावे .

२) सर्वांभू ती भगवंताअस पाहावे व तसे वागावे. ह मुख्य मुदा आहे.

३) सर्वांशीच आदराने , प्रेमाने बोलावे.

४) सर्व सृष्टी भगवंतच आहे म्हणून वस्तूचे नुकसान करू नये.

५) प्रत्येक कार्य भगवंताची पूजा असे समजूनच नीट करावे.

Print this Article