83 rd post :-  पंचभूतांचियें सापडलो संदी । घातलोसें बंदी अहंकारें
Blog address : http: // tukaramasteachings.blogsopt.com

   पंचभूतांचियें सापडलो संदी । घातलोसें बंदी अहंकारें॥ १ ॥

आपुला आपण बांधविला गळा । नेंणेचि निराळा असतांही ॥ २ ॥

कासया सत्य मानिला हा संसार ।कां हे केले चार माझें तुझें ॥३ ॥

कां नाहीं गेलो शरण नारायणा । कां नाहीं वासना आंवरिली ॥ ४ ॥

किंचित सुखाचा धरिला अभिलाष । तेणें केला नाश बहु पुढे ॥ ५ ॥

तुका म्हणें आतां देह देऊं बळी । करूनि सांडूं होळी संचिताची ॥ ६ ॥

शब्दार्थ :-

पंचभूतांनी निर्माण केलेल्या तुरुंगात स्वत:च्या अहंकारामुळे मी बंदी झालो आहे.॥१॥

ह्या शरीरापेक्षा निराळे असूनही मी स्वत:च स्वत:च्या गळ्यास फांस लावला आहे ॥ २॥

ह्या संसाराला खरा मानून मी माझी स्थिती अशी कां केली ? ॥ ३॥

वासनांना कां आवरले नाही? नारायणाला कां शरण गेलो नाही ? ॥ ४॥

किंचित सुखाची अभिलाषा धरल्यामुळे माझे फार मोठे नुकसान मी करून घेतले॥५॥

तुका म्हणतो की आता ह्या देहाचा बळी देऊन मी संचिताची होळी करेन॥ ६॥

अभंगाची पार्श्वभूमी :-

आपणा सर्वांनाच हे माहीत आहे की भगवंताने आपल्याला म्हणजे फक्त माणसालाच विचार करण्याची शक्ती व बुद्धीची अत्यंत दुर्मीळ देणगी दिलेली आहे. ही देणगी चौर्‍यांशी लक्ष प्राणी योनितल्या फक्त माणसाकडेच आहे.

प्रत्येक प्राणी आपले सर्व आयुष्य आहार, निद्रा, मैथून व मृत्यूभयातच सर्वसाधारणत: घालवतो. स्वत:च्या शरीर रक्षणासाठीच कार्यरत असतो. माणसांनी केलेले आयुर्विज्ञान व ईतर शास्त्रांचे प्रयत्न ह्या अमरत्वाच्या ध्येयानेच प्रेरित होत असतात.परंतू हे सर्व प्रयत्न अपूरेच असतात हे पण आपण जाणतो.

आपल्या ऋषीमुनींनी फार पूर्वी ह्यावर विचार केला आहे व स्वानुभवावरून हे स्पष्ट सांगितले आहे की माणसाला हे अमरत्वाचे ध्येय साधणे मनुष्यजन्मातच शक्य आहे . ट्यासाठी साम्हणूनच आपल्या शास्त्रांनी प्रयत्नपूर्वक हे शोधून काढले की माणसाला अमरत्व मिळण्यासाठी काय करायला हवे

ह्यामुळे हे स्पष्ट झाले आहे की , खर्‌या देवाची भगवंताची भेट हॊणे आवश्यक आहे. ज्याला ही भेट होते तो भगवंताचा अंश होतो व अमर होतो. ( कारण भगवंत हा जन्ममृत्यातीत आहे)

ज्याला अशी ईच्छा होते की आपण भगवंताची भेट घ्यावी व मोक्ष साधावा त्याला शास्त्रांमधे " मुमुक्षू " असे म्हणतात. अशी ईच्छा मनामधे येणे ह्यालाच " मुमुक्षूत्वाचा उदय होणे " म्हणतात.

अशा मुमुक्षूच्या मनामधे कोणते विचार येतात ते हा अभंग सांगतो.

अभंगाचे अर्थस्पष्टीकरण :-

मनामधे मुमुक्षुत्वाचा उदय झाला की येणारा विचार अभंगाच्या पहिल्याच चार ओळींमधे तुकाराम महाराजांनी मांडला आहे. मुमुक्षुत्वाचे एक मुख्य कारण म्हणजे संतांचे बोल उपदेश ऐकायला मिळणे,

हे आहेच ह्या शिवाय पूर्वसुकृत हवेच. अनेकदा त्रिविधतापांमुळे त्रस्त झाल

ल्यामुळे पण माणुस मुमुक्षू होतो.

एक मुख्य मुद्दा हा पण आहे की जरी जीवात्मा हा खरेतर नेहंईच मुक्त होता व सतत ब्रह्मानंद भोगत होता , पण ह्या दृश्याच्या आसक्तीत गुंतल्यामुळे त्याने शरीर धारणा केली व स्वत:ला मर्यादित शक्ती असणारा समजू लागला. ह्याप्रमाणे जिवात्म्याने स्वत:च स्वत:ला बंदी करून घेतले आहे. द्रूश्याची आसक्ती असल्यामुळे जिवात्म्याला पंचेंद्रियाच्या द्वारे मिळणारे भोग हवेहवेसे वाटतात. भोगांची आठवण चित्तामधे राह्हते. ह्या आठवणींना वासनाबीजे म्हणतात. जर सध्याच्या जन्मामधे वासनापूर्ती झाली नाही की नवे शरीरम्हणजे नवा जन्म घेणे होते व हे चक्र सतत चालू राहते.

जो मुमुक्षू झालेला असतो त्या हे कळलेले असते पण आपण ह्यातून कसे सुटायचे हे मात्र समजत नसते. पण आपण आतापर्यंत वेळ व्यर्थ घालवला ह्याची खंत मुमुक्षूला वाटतेच.

आपण स्वत:ला बाधनात बंदी केले आहे व आता वृद्धत्वाकडे वाटचाल होत आहे ; मग मोक्ष मिळेल कां ही काळजी पण वाटते.

अभंगाच्या पहिल्या दोन ओळींमधे तुकाराम महाराज हाच प्रश्न स्वत:लाच ( मुमुक्षूच्या भूमिकेत जाऊन ) विचारत आहेत की " खरेतर मी स्वतंत्रच व आनंदातच होतो.मग मी स्व:ला असे ह्या शरीर बंधनात कां बांधून घेतले आहे. ?””

असे वाटणे हीच स्वता:ला मुक्त करण्याच्या प्रवासातली पहिली स्थिती होय.

अभंगाच्या पुढच्या ओळींमधे मुमुक्षूला पडलेले दोन प्रश्न तुकाराम महाराजांनी लिहिले आहे . ते प्रश्न म्हणजे

१) जरी मला अनुभव येतो आहे की हे सर्व दृश्यजगत नाशवंत आहे ; तरीपण मला असे कां वाटते की जगच अविनाशी आहे?

जग ह्या शब्दाची व्याप्ती खूप मोठी आहे. त्यामधे मुख्यत: स्वत:चे शरीर, बायको/नवरा मुलेबाळे, जवळचे नातेवाईक, मित्र , घर , संपत्ती , स्वत:च्या आवडीनिवडी हवेनकोपण, पंचेद्रियांद्वारे मिळणारे भोग /आनंद ईत्यादी सर्व कांही येते. ह्या सर्वांची आसक्ती हीच जिवाला अनेक जन्म व अर्थातच मृत्यू ह्यामधे फिरवत असते.

२) असे असूनही मला ही आसक्ती कां वाटते ?

तुकाराम महाराजांनी लगेच पुढचा प्रश्न पण लिहिला आहे. हा प्रश्न म्हणजे :-

नारायण मला ह्यातून मोकळे करेल हे तर मला माहीत आहे. तरीही हे सर्व समजून उमजून सुद्धा मी नारायणाला कां शरण गेलो नाही?

अर्थात येथे आपण नारायणाला शरण जावे हा भाव / विचार मनामधे उत्पन्न झाला आहे हे दिसते.

म्हणुनच पुढच्या चरणांमधे तुकाराम महाराज म्हणतात की जगातल्या वस्तूंबद्दल आसक्त होऊन मी आयुष्यातला काळ व्यर्थच घालवला आहे. ह्यामुळे माझी फार मोठी हानी झालेली आहे. ( येथे हानी म्हणजे जन्ममृत्यू चक्रामधे अडकणे असा अर्थ घेणे योग्य ठरते कारण जन्म हेच दु:खाचे मूळ आहे), येथे सुखाचा काळ थोडा असतो. बाह्य विषयांकडून मिळनारे सुख क्षणीक असते.

ह्यानंतर अभंगाच्या शेवटच्या चरणामधे वर लिहिलेले विचारमंथन झाल्यामूले आता काय कारवाई करायची हा भाग तुकाराम महाराजांनी स्पष्ट केला आहे. ही कारवाई म्हणजे भगवंताला सर्व संसाराची आसक्ती सोडून देऊन शरंण जाणे ही होय.

म्हणुनच महाराज म्हणताहेत की आता एकच काम करायचे मी ठरविले आहे ते म्हणजे भगवंतास शरण जाणे व संचिताची होळी करायची.( होळी करणे म्हणजेच संचिताचे परिणाम पूर्णपणे संपविणॆ )अशा रीतीने उरते ती फक्त भगवद्‍भेटीची आसक्ती. ही वासना अर्थातच जन्मबंधनातून सोडवते.

अभंगाची शिकवण :-

येथे हेच शिकायला मिळते की आपण आत्मपरीक्षण करून पहायचे की आपल्याल खरेच भगवद्‍ भेटीची आंस लागली आहे कां? जर उत्तर होय असे असले तर मग आपण भगवंतास शरण जाऊन जीवन जगायला सुरवात करायला हवी.

पुढच्या पोस्टमधे शरण जाणे म्हणजे कसे जगणे हे सांगणारे अभंग आहेत ते पाहूया..

Print this Article

83 rd post : पंचभूतांचियें सापडलो संदी ।
Blog address : http: // tukaramasteachings.blogsopt.com

For Marathi Readers a separate post has been added.

पंचभूतांचियें सापडलो संदी । घातलोसें बंदी अहंकारें॥ १ ॥

आपुला आपण बांधविला गळा । नेंणेचि निराळा असतांही ॥ २ ॥

कासया सत्य मानिला हा संसार ।कां हे केले चार माझें तुझें ॥३ ॥

कां नाहीं गेलो शरण नारायणा । कां नाहीं वासना आंवरिली ॥ ४ ॥

किंचित सुखाचा धरिला अभिलाष । तेणें केला नाश बहु पुढे ॥ ५ ॥

तुका म्हणें आतां देह देऊं बळी । करूनि सांडूं होळी संचिताची ॥ ६ ॥

Verbatim Meaning of the Abhanga

I have fallen in the prison made of five elements, because of my Ego || 1||

Though I am separate from this body; because of my love for it ( my body) ; I have tied my neck with it; forgetting my Real Nature || 2||

Why did I assume that this World and living in it is real? And with this assumption , why did I assume that “ This is my house. This is my child etc. why ? || 3||

Why did I not surrender to Narayana and control my desires?|| 4 ||

Alas, I desired for short-living pleasures derived from the worldly objects; and this has caused my own destruction. || 5 ||

Tuka says that now let me consecrate this body of mine, and destroy all the sanchita || 6 ||

Background Information for this Abhanga :-

It is well known that only the Humans have been given the intellect of extraordinary level.

Only Humans are having a unique capability of doing thinking and reasoning. No other specie out of 8400000 species is having this unique characteristic.

All the animals all species spend their lifetime for Food ( Self Protection,),Sleep and Sex for continuance of the specie. Also every specie fears Death.

However only because of the unique blessings for a life with all comforts/pleasures. Medical science and Industry are thus advancing and is striving for this coveted goals of Immortality.

However our scriptures clearly state that our birth as human is mainly to conquer the Death and attain immortality with permanently lasting state of Bliss.

Scriptures also say that this desire to attain permanent state of Bliss arises only in a few individuals. Such individual is called “ Seeker of God “ or : Mumukshu. The state of mind thus attained is called “ MumukShutva”.

What kind of thoughts arise in the mind of such a mumukShu are described in this Abhnaga of Saint Tukaram Maharaj.

Meaning of the Abhanga :-

The first four lines in two stanzas are the realization that comes to the mind when one hears the discourses from some saints.

One major point is that though the Jeeva the Soul is originally free from all the sufferings and is always in the state of Bliss, he has bonded himself in the body and thus has made him limited in all the faculties. The Soul gets attached to the world because of pleasures derived from the external objects and enjoyed thorough the five sense organs. This generated new desires which are nor fulfilled in the single birth and thus cause the soul to pass thorough many births and deaths. In ever birth one experiences more sufferings than pleasures.

The Mumukshu has understood this point but does not know what to do. Therefore he is regretting that he has bonded himself in this prison called body (which is composed of Five Elements) which is slowly deteriorating due to aging. He regrets his own doing.

In the first two lines this feeling of regret is expressed by the question one asks himself.

“ Why I have bonded myself and forgotten my true Blissful state?”

That means that there is now a desire to become free .

In the next lines of the two stanzas such a Mumukshu further asks himself some more questions :-

Why am I assuming that this world is permanent ? ( When I know and experience that it is continuously changing. )

By the use of “the world” one generally means one's own wife, husband, children, other dear ones, own house and other property etc, as well as ones own likings for food , art , literature, movies and other forms of entertainment,and own body too.

Though one understands that all these are going to get destroyed one day or the other, one can not give up attachment and this attachment to these kind of things causes entanglement in the cycle of birth-death.

Tukarama Maharaj says further that he has understood that the only desire for uniting with the God can relieve him from all these attachments. Still he is realizing that by getting attached to these all, he has spoiled his state of real freedom and therefore is asking himself in the abhanaga as to why has he done all this and forgotten his real father /mother the Lord “ Narayana”.

Thus he is now deciding to surrender to Narayana indirectly.

In the next lines he says to himself that by getting attach the to the worldly things ; by doing this specific act he has been wasting his life since he has understood that this has caused him a great loss ( of an opportunity to become free from the cycle of further births and deaths) .

The lat stanza of the Abhanga reflects the final conclusion which describes the action to be taken. This is result is the out come of the earlier reflections .

Here the Seeker( Tukaram Maharaj himself) has decided that “ he will surrender to God , and remove the cause for getting further births thus start his journey for eternal liberation and State of Bliss.”

Teaching of the Abhanga :-

We can check whether we have become seekers and if yes then we should surrender to Him

There are a few Abhangas which clearly describe the method to surrender and these will be discussed in the next post.

Print this Article