66B English  Post with 3 Abhangas जयापासोन सकळे । महिमंडळ हे जालेon Nature of God.

 Blog address : http: // tukaramasteachings.blogsopt.in.
Contact mail address is rgphadke@gmail.com

Three Abhangas on the aspect of Nature of God.

जयापासोन सकळे । महिमंडळ हे जाले ॥१-१ ॥

तो एक पंढरीचा राणा । न ये अनुमाना अंतरी ॥१-२॥

विवादती जयासाठीं । जगजेठी तो विठ्ठल ॥ १-३॥

तुका म्हणें तो आकळ । आहे सकळ व्यापक ॥ १-४॥

नाहीं रूप नाहीं नांव। नाहीं ठाव धराया ॥२-१॥

जेथें जावे तेथें आहे । विठ्ठल मायबहीण ॥२-२॥

नाहीं आकार विकार । चराचर भरलेंसे ॥ २-३ ॥

नव्हे निर्गूण सगुण । जाणें कोण तयासी ॥ २-४॥

तुका म्हणें भावाविण । त्याचें मन वोळेना ॥२-५॥

आहें सकळां वेगळा । खेळें कळा चोरोनि ॥ ३-१॥

खांब सूत्राचिये परी । देव दोरी हालवितो ॥ ३-२॥

आपण राहोनी निराळा । कैसी कळा नाचवी ॥३-३॥

जेंव्हा आसुडतो दोरी । भूमिवरी पडे तेंव्हा ॥ ४-४ ॥

तुका म्हणें तो जाणावा । सखा करावा आपुला ॥३-५॥

Verbatim Translation :-

1^st Abhanga :-

God is the one from whom this whole universe is created || 1 ||

He is the King of Pandhari ( Universe) and How is he is anybody's guess only || 2||

There are different opinions about Him, But it is certain that He is the King of the Universe . He is Viththala || 3||

He pervades everything and O'Man understand Him || 4||

2^nd Abhanga :-

No body knows Him whether He is with form or Formless || 1||

He is our Mother or Elder Sister, and is present everywhere || 2||

He has no Form or Shape, but he pervades everywhere || 4||

He is neither formless or with form, nobody knows How He is || 5||

Tuka say that He can be understood only because of our emotions || 6 ||

3^rd Abhanga :-

He is unattached from everything and runs the Universe like a play || 1||

Controlling the strings attached to a puppet ,He Like a Puppeteer manages everybody's life|| 2 & 3||

When He detaches the string, the body becomes lifeless || 4||

Tuka says the We should understand Him , and make Him our close Friend || 5 ||

Meaning of the three Abhnagas taken together:-

These three Abhangas address the main aspects namely 1)f How the God is? 2)How he operates in our life? 3) How to establish relationship with Him?

In the first Abhanga Tukarama Maharaj says that “ The whole universe is created by The God and He alone is the King of the whole universe. Maharaj has used the word “ Pandhari” . The routine meaning is Pandharpur where the famous temple of Lord Viththala is present. In the abhanga however the meaning is “ Whole Universe”

How the Lord looks like is not understood even by the Scriptures and naturally there are different opinions about the Existence of God, . Her does not have a specific name and does not have a specific Form . However one aspect is certain and that is “ He pervades the whole Universe visible as well as Invisible.

We are able to see in the Universe an infinite number of Stars and Galaxies like our Milkyway are existing and it is clear that it's largeness is beyond anybody's imagination.

If we take an example of a Pot, it is clear that there is a Potter who creates the Pot. The Potter is larger that the Pot. We can see the creator of Pot because of his limited size and shape. But when we cannot fathom how Large our universe is, then by similar logic , we can not see the Creator of our Universe. It can logically be said that He must be larger that the universe. However this example is even not sufficient in it's argument but it helps us to know that There is some entity whom we address as God.

In the modern concepts of Science let us take the example of the Nature of Light. In Newtonian world we can understand the light assuming it to be consisting of particles called Photons. But the Quantum theory considers the light as waves . Nobody can state with certainty the the Light is Particles or Waves. Same problem is faced when one tries to describe the Nature of God.

At the end of this first Abhanga Tukaram Maharaj says that likewise there are different opinions abut the Nature of God. However it is clear that it is impossible to imagine His true Nature. He is there and pervades everything can only be said with certainty.

In the second Abhamnga Maharaj is describing to us the Nature of God.

Here he says the “The God is formless , therefore He does not have a specific name and attributes.” “Also He is the One pervading everything in the Universe. “

As per the requirements for a thing to exist in our sense dominated world; when anything has dimensions ( Length, Breadth, Depth) ,then only such a thing is perceptible; by our sense organs.

Such an object is also bounded by the fourth dimension of Time. It does not last long. It first gets deteriorated and is destroyed. These four attributes are minimum conditions for the existence of a thing or what is called as an Object.

However The God is beyond these attributes. This is the reason Tukaram Maharaj says that God is formless.

However since He is the creator of the Universe including all of us; and under His control all of us are living the life,Tukarama Maharaja has addressed Him “the Divine Mother.”.

The third Abhanga gives consideration for the aspects of Understanding, Recognizing the God.

It is clear from the earlier Abhangas that it is very difficult to know the True Nature of God. Then how to understand Him? Is the question that naturally comes to the front.

Tukaram Maharaj has given the answer to the above said question . Tukaram Maharaj says that if one has a right attitude then only it is possible to know Him.

In the recent times there was another saint by Name TukadojI Maharaj, One of his poem is very famous in Maharashtra , India.

The translation of the title of the poem is “ Not having right attitude , How can you know the God? God is not a cheap object to be purchased in the Vegetable market.”

All those who have experienced the3 God say the same point.

Tukaram Maharaj says further that my Viththala ( The God) is All-mighty, He is not understood by those who depend upon the sense organs to Know Him. He is different from everything ( beyond the capability of perception by our Sense organs and Mind) . But He alone is managing all the afairs of the Universe since the time infinite. Just like a puppeteer who makes the puppets to dance by controlling the strings attached to the puppets, God also manages us the affairs of every living being in the universe using the string of Prarabdha.( Loosely translated meaning is Destiny or Fate. We are the makers of our own destiny. Good actions beget good results and bad give bad results causing sufferings) . Thus using this string , He cuts off the life using this string for every living being. When He does this action , at that moment the death strikes the living being.

In the our holy book of Bhagavad Gita , Lord Srikrishna says

ईश्वर: सर्व भूतानां हॄद्देशे$र्जुन निष्ठति। भ्रामयनसर्वभूतानि यंत्रारूढानि मायया । १८-६१.

Meaning :- O'Arjuna, The Lord, dwelling in the hearts of all the beings, causes all the beings, by His power of Mays( Power of Illusion) to revolve,( as if) mounted of a machine”.

In the last stanza of the Abhanga ; Tukaram Maharaj says that this Lord can not be known unless one has an intense attitude ( of Love) in one's mind.

This attitude is nothing but establishing a firm and intense relationship of Love with the Lord. Arjuna did the same thing. The Gita also saus that to develop this attitude just surrender to Him totally.

" तमेव शरणं गच्छ सर्वभावेन भारत " गीत अ १८-श्लोक ६२वा.”

To surrender to Him first one must understand His Work,establish a relationship with Him, doing every action a worship of Him and Him alone and lastly being Happy with whatever the result one gets of such an action.

Teachings of these Abhangas:-

These three abhangas have been probably written in order to benefit ignorant people like us.

The Preaching part is present only in the third Abhanga. Surrender to Him totally is the teaching here. Let us follow it and become eligible for His grace.

Print this Article

66Aवे मराठी post  भगवंताचे रूप कसे आहे? ह्यावरचे तीन अभंग 
Blog address : http: // tukaramasteachings.blogsopt.in

 Contact mail address is rgphadke@gmail.com

भगवंताचे रूप कसे आहे? ह्यावरचे तीन अभंग :-

जयापासोन सकळे । महिमंडळ हे जाले ॥१-१ ॥

तो एक पंढरीचा राणा । न ये अनुमाना अंतरी ॥१-२॥

विवादती जयासाठीं । जगजेठी तो विठ्ठल ॥ १-३॥

तुका म्हणें तो आकळ । आहे सकळ व्यापक ॥ १-४॥

नाहीं रूप नाहीं नांव। नाहीं ठाव धराया ॥२-१॥

जेथें जावे तेथें आहे । विठ्ठल मायबहीण ॥२-२॥

नाहीं आकार विकार । चराचर भरलेंसे ॥ २-३ ॥

नव्हे निर्गूण सगुण । जाणें कोण तयासी ॥ २-४॥

तुका म्हणें भावाविण । त्याचें मन वोळेना ॥२-५॥

आहें सकळां वेगळा । खेळें कळा चोरोनि ॥ ३-१॥

खांब सूत्राचिये परी । देव दोरी हालवितो ॥ ३-२॥

आपण राहोनी निराळा । कैसी कळा नाचवी ॥३-३॥

जेंव्हा आसुडतो दोरी । भूमिवरी पडे तेंव्हा ॥ ४-४ ॥

तुका म्हणें तो जाणावा । सखा करावा आपुला ॥३-५॥

तिनही अभंगाच्या अर्थाचे एकत्रित स्पष्टीकरण :-

ईश्वर म्हणजेच भगवंत कसा आहे? त्याचे कार्य कसे चालते? ह्या सर्व प्रश्नांची उत्तरे असणारे हे तीन अभंग ह्यावेळी एकत्र घेतले आहेत. त्यांचा अर्थच येथे स्पष्ट करण्याचा प्रय्त्न आहे.

पहिल्या अभंगामधे महाराज म्हणतात की :-

" ज्याच्यापासून हे सर्व पृथ्वीमडळ म्हणजेच ब्रह्मांड निर्माण झाले आहे तोच पंढरीचा राजा आहे . तो कसा आहे ह्याची कल्पना व अनुमान श्रुतींना वेदांना सुद्धा करतां येत नाही. त्या परमात्म्याला रूपही नाही व नांवही नाही. असा हा विठ्ठल सर्व सृष्टीला व्यापणारा व्यापक आहे".

आपल्याला दिसणारी ही सृष्टी अत्यंत विराट आहे ती म्हणजेच अनेक ग्रह तारे आकाशगंगा असणारे संपूर्ण ब्रह्मांड आहे दृष्याचे नियम जर आपण पाहिले तर प्रत्येक वस्तूचा कोणितरी निर्माता असतो. जसे मातीचा घडा कुंभार निर्माण करतो. हा घडा आकाराने तसा लहानच म्हणुन ह्या निर्मात्याला आपण डोळ्यांनी पाहू शकतो. पण सॄष्टी अत्यंत विराट आहे. तिचा निर्माता हा अर्थातच तीहून मोठा विराट हे तर्कानेच समजू शकते.

साधे प्रकाशाचे उदाहरण घेतले तर प्रकाश म्हणजे कणांचा बनलेला आहे असे कोणी म्हणतात पण प्रकाश म्हणजे एक शक्ती आहे व ती लाटांच्या प्रमाणे आहे असे पण म्हणतात. सध्याच्या भौतिक शास्त्रामधे दोन्ही कल्पना बरोबरच आहेत असे धरले जाते. अर्थात प्रकाशाचे खरे स्वरूप कसे आहे ते खात्रीने कोणालाचे सांगता आलेले नाही. असो.

अशा ह्या परमात्म्याबद्दल अनेक मतमतांतरे आहेत. प्रत्येकाला आपलेच मत योग्य वाटल्यामुळे अनेक वादविवादपण चालूच आहेत. एकूणच पहायचे झाले तर भगवंत कसा आहे ह्याबद्दल कल्पनाच करणे शक्य नाही हेच स्पष्ट होते. तसेच भगवंत सर्वव्यापी आहे असे पण पहिल्या अभंगात शेवटी म्हटले आहे.

दुसîrÉÉ अभंगामधे त्याच्या रूपाविषयी वर्णन आहे.

भगवंत तो आहेच हे तर स्पष्टच आहे पण :-

भगवंतला आकाराही नाही म्हणुन रूप नाही, नांव नाही व विकार पण नाहीत.तोसर्वव्यापी आहे म्हणुनच तो नाही अशी कोठे जागाच नाही कोणतीहि वस्तू ( सगूण) लांबी, रुंदी व खोली ह्या त्रिमितीच्या मध्ये सींमित असते. सगूण कांही काळच टिकते व नंतर नष्ट होते. भगवंत असा त्रिमिती व काळाने मर्यादित नाही म्हणुन भगवंत सगूण नाही असे म्हणता येते.

भगवंत ईंद्रियांना तो गोचर नाही कारण तो अव्यक्त आहे म्हणुनच तो निर्गूण आहे असे म्हटले आहे.

तसेच भगवंतानेच आपल्याला निर्माण केले आहे व आपल्या सर्वांचे लालन पालन त्याच्या सत्तेखाली होतच आहे अर्थात तोच आपली आई आहे. असे पण महाराज म्हणताहेत. .

पुढच्या ३îrÉÉ अभंगात अशा भगवंताला कसे ओळखायचे ते तुकाराम महाराज सांगताहेत.

ह्या भगवंताचे स्वरूप कसे आहे हे कोणालाच कळत नाही मग ह्या भगवंताला ओळखायचे कसे?

ह्या प्रश्नाचे उत्तर म्हणजे त्याच्या विषयी जर योग्य असा भाव असेल तरच तो ओळखता येईल असे तुकाराम महाराजांनी अभंगाच्या दिले आहे.

अलिकडल्या काळांत झालेले संत तुकडोजी महाराजांचे एक भजन ( मनी नाही भाव , म्हणे देवा मला पाव ; देव अशाने भेटायचा नाहीरे , देव बाजारचा भाजीपाला नाहीरे ) विदर्भांत अत्यंत लोकमान्य व आवडते आहे. ह्या भजनामधे पण हेच मत व्यक्त होते. सर्व संतांचे सांगणे एकच आहे हेच खरे!

असा हा विठ्ठल सगळ्या विश्वामधे सर्वांत बलाढ्य आहे. तो सर्वांना न कळणारा आहे. सर्व उपाधींपासून तो वेगळा राहतो आहे व कोणलाही कळू न देता सर्व सृष्टीचे कार्य चालवित आहे. सर्व प्राण्यांना कळसूत्री बाहुल्याप्रमाणे हा देव प्रारब्धाची दोरी करून नाचवित असतो व जेंव्हा ही दोरी तो ओढतो त्याक्षणी देहबाहुली गतप्राण होते. हे पण येथे स्पष्ट केले आहे

श्रीमद्‍ भगवद्‌गीतेमधे भगवान म्हणतात की "

ईश्वर: सर्व भूतानां हॄद्देशे$र्जुन निष्ठति। भ्रामयनसर्वभूतानि यंत्रारूढानि मायया । गीताअ १८-श्लो ६१.

अर्थ:- हे अर्जुना , ईश्वर सर्व प्राणिमात्रांच्या हृदयांत राहून यंत्रात घातल्याप्रमाणे सर्व प्राण्यांना आपल्या मायेने फिरवित असतो.

"तुका म्हणतो की अशा ह्या देवाला त्याचेविषयी मनामधे दृढभाव असल्याखेरीज जाणता येत नाही.” ही दुसîrÉÉ अभंगाची शेवटची ओळ आहे.

हा दृढभाव म्हणजे त्यालाच सर्वभावे शरण जाणे अर्जुनाप्रमाणे भगवंताशी सख्य जोडणे .

" तमेव शरणं गच्छ सर्वभावेन भारत " गीता अ १८-श्लोक ६२वा.”

भगवंताचे कर्तृत्व वर आलेल्या अभंगांप्रमाणे जाणावे. त्याच्याशी सख्यत्व करावे म्हणजेच कांहितरी नाते जोडावे व अर्जूनाप्रमाणे त्यालाच शरण जावे.

आपल्यावाट्याला आलेले प्रत्येक कर्म त्याचीच पूजा म्हणुन करावे. तो जे देईल ते फळ आनंदाने स्विकाराणे हेच भगवंतास शरण जाणे होय.

अभंगाची शिकवण :-

हे तीन अभंग महाराजांनी आपल्यासारख्यांना भगवंताचे स्वरूप समजावे. खरादेव कसा आहे ह्याची समज यावी म्हणून स्वानुभवावरून लिहिले असावेत. तिसîrÉÉ अभंगात उपदेशाचा भाग येतो. भगवंतास अनन्य भावे शरण जावे हाच उपदेश तुकाराम महाराजांनी केलेला आहे. आपण सर्व ह्या अभंगाप्रमाणे भगवंतास शरण जाऊया व त्याच्या कॄपेस पात्र होऊया.

Print this Article

65B English  post आयुष्य मोजावया बैसला मापारी।

 Blog address : http: // tukaramasteachings.blogsopt.com
 Contact mail address is rgphadke@gmail.com

आयुष्य मोजावया बैसला मापारी। तूं कां रे वेव्हारी संसाराच्या ॥ १॥

नेईल ऒढॊनी ठाऊकें नसतां । न राहे दुश्चित्ता हरिविण ॥ २ ॥

कठीण हें दु:ख यम जाचतील । कॊण सोडविल तये ठायीं ॥ ३॥

राहतील दुरी सज्जन सोयरिं । आठवीं श्रीहरी लवलाही ॥ ४॥

तुका म्हणें किती करशील लंडाई । होईल भंडाई पुढें थोर ॥

Verbatim Meaning:-

Death is counting your time, so that it can strike you when your time comes, then why are wasting time in worldly affairs? || 1||

He ( Death) will take you away anytime , hence be alert|| 2||

After death too will you suffer and at that time nobody will come to rescue you || 3||

All the friend, relatives, wellwishers in fact everybody will be helpless ( to save you) , then who will come to save you? || 4||

Tuka says how long will you live doing misconduct, it will cause miseries only || 5||

Background Information for the Abhanga:-

In the 8^th chapter of Shrimad Bhagavadgeeta , Bhagavaana ShriKrisha has done a detailed discussion about Death. In Chaandogya Upanishad, Nachiketa has asked Questions to Lord of Death .

All the saints and Seers are also telling us the point that When the Soul assumes the form, it is called birth and going to the formless state of Existence is called Death.

This transition of the Soul from one state ( Birth) to the other( Death) continues till Liberation.

It is our common experience that we face miseries for more amount of time than pleasures. The moments of Experience of Pleasure are very short-lived.

Only the Humans are gifted by the God Almighty the power of thinking and reasoning. Using these powers one is expected to put all the efforts to achieve the state of Liberation( freedom from the entanglement in the cycle of Birth-Death). However because of the ignorance ( non-knowledge, anti-knowledge) the man forgets this eternal truth, during the daily activities.

It is therefore Important that one should put all the necessary efforts to reach the state of liberation without any further delay ; since one does not know when the time of death will arrive..

This Abhanga of Tukaram Maharaj is to drive the above point into our thinking so that we will act wisely and achieve the purpose of taking this birth as a Human being.

Meaning of the Abhanga:-

In the first and second stanza of the Abhanga ; Tukaram Maharaj has asked us a question in order to awaken us. He says O'Man ! Don't you know very well that the Lord of Death is counting the time in order to strike you? Then why are you spending time in attending the worldly affairs ? Lord of Death will take you away at any moment, therefore do not commit the mistake of forgetting the Lord Almighty.

Here one may say that if we do not pay attention for our worldly duties and works, then we will be facing a number of miseries. Actually we are finding the time is insufficient and works to be done are many. Frankly speaking” Where is the time for remembering the Lord?”. Many will raise these kind of questions and one may feel a doubt about correctness and usefulness of the preachings of the saints and seers. Thus many a persons feel that it is very difficult to follow the preachings of the saints like

Tukaram Maharaj or other saints.

The solution for this problem has been given by Saint Tukarama Maharaj in the first stanza itself. The answer or solution is “ Do not commit the misconduct of forgetting the God”.

Simple Easy to follow Guidance for preventing this misconduct is available in another book by name “ Dasabodha” written by Swami Samarth Ramadasa .There some abhangas by Saint Tukaram Maharaj also in this aspect. It will be interesting to see what the other saints say . A few examples are given below.

1)Adi Shankarachaarya :- He has written a well known stotram by name “Bhajgovindam “. There is a separate commentary from Chinmaya Mission which is available in the book form. I am giving below only one stanza for the purpose of illustration.

.बालस्थावत्‌ क्रीडसक्त: तरूणस्थावत्‌ तरूणी रक्त: वृद्धस्थावत्‌ चिंतामग्न: परे ब्रह्मणी कोपि न लग्न:|

The meaning is :- The childhood time was lost in carefree playing, Youth time was lost in his sweetheart's charm ; now the old man is spending the time in brooding upon his sorrows . Alas none is there ; whose spirit Yearns to be lost in the Parabrahman.

2) Saint Kabir says:-

बचपन बीता खेलखेलमें भरि जवानी सोया ! । देख बुढापा सोचे अब तू क्या पाया क्या खोया?||
देर नही है अब भी बंदे ; ले ले उसका नाम रे । बोलो राम बोलो राम बोलो राम राम राम ॥

The meaning is :- Childhood is spent in playing, Youth in chasing the charming maidens , and now when the old age is arrived ; the old man is trying to find out what has he achieved and what has not been achieved. O'Man, it still not late. Recite the holy name of lord Rama as “Rama, Rama.

3) Samarth Ramadasa :-In the Dasabodha , there are four chapters by name “ Swaguna parikshaaNirupaNa” meaning " Examining the qualities of ourselves". These describe the life of an ignorant person.In his another short poetry by Name “ Manache Slok or Advise to the Mind”

मना पाहतां सत्य हे मृत्यूभूमी । जितां बोलती सर्वही जीव मी मी ॥चिरंजीव हे सर्वही मानिताती। अकस्मात सांडूनिया सर्व जाती ॥ श्लोक १५ वा॥

मना सांग पां रावणा काय जालें । अकस्मात तें राज्य सर्वे बुडालें॥म्हणोनी कुडी वासना सांडि वेगी । बळें लागला काळ हा पाठिलागी ॥ श्लोक १४ वा॥ 

The meaning is :- Even though this world is the one where Death is certain., everybody thinks that he is immortal and spends the time in attending the needs of enjoyment of worldly pleasure for for oneself. Then death strikes suddenly and one has to leave everything here only. || 15 ||

3. O'Mind think about Ravana. He lost everything very suddenly.There give-up all the desires, the Lord of Death is pursuing you everywhere.

In fact all the Saints are telling the same advise that do not waste this unique opportunity of Human life.

In the Dasabodha Shri.Ramadasa swamy says

“कांहीच न करूनि प्राणी । रामनाम जपे वाणी । तेणें संतुष्ट चक्रपाणी । भक्तांलागी सांभाळी ॥"

If a man spends his time doing nothing except reciting the Holy name of the Lord Rama; then He is very much pleased and takes care of His disciple.

Doing Nothing means doming every thing with an attitude of non-attachment for the results. Doing every action with the understanding the “ I am not the Doer or Enjoy-er. He ( Lord ) is the real doer and enjoy-er. Srimad Bhagavad Geeta calls this the path of Karmayoga. If we carefully observe various critical events in our own life then it is very easily seen that He is the doer and Not us. and it was He Who gave us suitable inspiration in every case. Easier method is to remember Him always. For this purpose the recitation of His name is one simple method. This is called Namasmaran.

In the third stanza , Tukaram Maharaj says further that if you do not live like this then it is the greatest Sin you are committing. For this you will be severely punished. We know the nature of this punishment. It is nothing other that our getting entangled in the cycle of Birth-Death for infinite-time .

Since this punishment is running for such a long time it indeed is the worst kind of punishment.

The fourth stanza again describes the old truth that Nobody can save us when the Death strikes. However our scriptures say that the next birth will be as per the the desire in the previous birth at the time of Death. Therefore if one develops the habit of Remembering Him(God) always then obviously there will be no further birth for him ;since he would be remembering Him (God)only at the time of Death.

The last fifth stanza advises us to live life carefully and not waste it in pursuing worldly pleasures ( it is tantamount to Mis-conduct)

Teaching of the Abhanga :-

 Our birth here is to achieve the goal of Liberation in this very life. Everyone should examine one's lifestyle and take necessary corrective measures so that this purpose is achieved.

Print this Article

मराठी ६५ वे  post आयुष्य मोजावया बैसला मापारी।
Blog address : http: // tukaramasteachings.blogsopt.in
Contact mail address is rgphadke@gmail.com

आयुष्य मोजावया बैसला मापारी। तूं कां रे वेव्हारी संसाराच्या ॥ १॥

नेईल ऒढॊनी ठाऊकें नसतां । न राहे दुश्चित्ता हरिविण ॥ २ ॥

कठीण हें दु:ख यम जाचतील । कॊण सोडविल तये ठायीं ॥ ३॥

राहतील दुरी सज्जन सोयरिं । आठवीं श्रीहरी लवलाही ॥ ४॥

तुका म्हणें किती करशील लंडाई । होईल भंडाई पुढें थोर ॥ ४॥

अभंगाचा शब्दार्थ :-

अरे, तुझें आयुष्य मोजण्याकरता काळ स्वत:च मापाड्या म्हणजे मोजणारा होऊन बसला आहे, असें असूनही तू ह्या संसाराच्या व्यवहाराच्या मागे काय लागला आहेस ! ॥ १॥

तुला न कळताच तो तुला घेऊन जाईल, म्हणुन तू आता हरिचिंतनावांचून दुश्चित्त राहू नकोस ॥ २॥

तुझ्याकडुन झालेल्या पापकर्माबद्दल यम तुला मोठी शिक्षा करेल, ते दु:ख फार मोठे कठीण असते. त्या दु:खापासून तुला कोण सोडवेल ? ॥ ३॥

तुझे सगेसोयरे मित्र नातेवाईक त्यावेळेला सर्व दूर होतील. याकरता त्वरा कर व हरीचिंतन कर ॥ ४॥

तुका म्हणतो की आता किती दांडगाई करशील?; असे वागशील तर शेवटी तुझेच नुकसान होईल.॥५ ॥

अभंगाच्या मागची भूमिका :-

गीतेच्या ८ व्या अध्यायामधे भगवंताने मृत्यूबद्दल खोल विचार मांडलेले आहेत. नचिकेताने पण छांदोग्य उपनिषदामधे मृत्यूविषयी यमराजाला प्रश्न विचारलेला आहे.

सर्व संतांचे सांगणे हेच आहे की जीव व्यक्त दशेला येतो तो जन्म व अव्यक्तात परत जातो तो मृत्यू. हे त्याचे जाणेयेणे जीवाला जोवर मुक्ती मिळत नाही तोपर्यंत चालू असते. ह्या व निरनिराळ्या जन्मांमधे दु:खच जास्त भोगावे लागते.आनंदाचा काळ फार थोड्या वेळाचा असतो.

फक्त मानव जन्मातच  ह्या दुष्टचक्रामधून सुटण्याकरता प्रयत्न करता येतात.परंतू माणसाला दैनंदिन   जीवनांत अविद्येच्या प्रभावामुळे मृत्यूचे स्मरण राहात नाही.

मृत्यू अटळ आहे , केहा येईल हे कोणालाच कळत नाही. म्हणून वेळ वाया न घालविता योग्य प्रयत्न करणेच महत्वाचे आहे. हेच समजावणारा हा तुकाराम महाराजांचा उपदेशपर अभंग आहे .

अभंगाच्या अर्थाचे थोडक्यांत स्पष्टीकरण:-

तुकाराम महाराज अभंगाच्या पहिल्या व दुसîrÉÉ चरणामधे एक प्रश्न विचारून आपल्याला जागे करीत आहेत. महाराज म्हणताहेत की अरे बाबा, काळ तुझे आयुष्य मोजतोच आहे हे तुला माहीत आहेना?, मग तरीही आपले स्वहित साधण्याचे सोडुन तू संसाराच्या व्यर्थ व्यवहारामधे कां गुंतला आहेस? यम तुला केंव्हाही घेऊन जाईल. म्हणुनच ईश्वराला विसरण्याचा दुश्चित्तपणा करू नकोस.

येथे एखादा म्हणेल की जर मी संसाराकडे लक्ष दिले नाही तर मला अनेक दु:खांना तोंड द्यावे लागेल. मग मी ईश्वराला केंव्हा आठवू? वेळच खरेतर पुरत नाही आहे. आपल्यापैकी सर्वांनाच हा प्रश्न विचारावासा वाटतो व असे वाटते की संत सांगतात ते चूक तर नसेल? आपल्याला सध्यातरी तसे वागणे कठीणच आहे असेच बहुतेक सर्वांना वाटते.

ह्या समस्येवर तोडगा कोणता ह्याचे उत्तर तुकाराम महाराजांनी " ईश्वराला विसरण्याचा दुश्चित्तपणा करू नकोस " असेच दिलेले आहे व ते अभंगाच्या पहिल्या चरणामधेच आलेले आहे.

हे दुश्चित्तपण टाळणे कसे शक्य आहे त्याचे सोपे मार्गदर्शन दासबोधामधे आढळते. (तुकाराम महाराजांचे पण असे अभंग आहेत.) येथे आधी इतर कांही संत काय सांगतात ते पाहणे योग्य ठरेल.

उदाहरणार्थ कांही संताची वचने पाहूया.

१) शंकराचार्य :- "भजगोविंदम्‌ "हे स्तोत्रच ह्यासाठी श्रीमद्‍ शंकराचार्यांनी सांगितले आहे. चिन्मय मिशनचे ह्या स्तोत्रावर विवरणपर पुस्तकच आहे. स्तोत्रातला एकच श्लोक वानगीदाखल खाली देतो आहे.

.बालस्थावत्‌ क्रीडसक्त: तरूणस्थावत्‌ तरूणी रक्त: वृद्धस्थावत्‌ चिंतामग्न: परे ब्रह्मणी कोपि न लग्न:॥

२) कबीरांचा ह्याच अर्थाचा दोहा आहे

बचपन बीता खेलखेलमें भरि जवानी सोया ! । देख बुढापा सोचे अब तू क्या पाया क्या खोया?।

देर नही है अब भी बंदे ; ले ले उसका नाम रे । बोलो राम बोलो राम बोलो राम राम राम ॥

३)समर्थ रामदासांनी दासबोधामधे " स्वगुणपरीक्षा निरूपण " नांवाचे चार सलग समास सांगितले आहेत. त्यामधे सर्वसामान्य माणूस आपले जीवन कसे व्यर्थ घालवतो ह्याचे वर्णन आहे.

किंवा रामदासांचे खालील दोन श्लोक पाहता येतील..

मना पाहतां सत्य हे मृत्यूभूमी । जितां बोलती सर्वही जीव मी मी ॥

चिरंजीव हे सर्वही मानिताती। अकस्मात सांडूनिया सर्व जाती ॥ श्लोक १५ वा॥

मना सांग पां रावणा काय जालें । अकस्मात तें राज्य सर्वे बुडालें॥

म्हणोनी कुडी वासना सांडि वेगी । बळें लागला काळ हा पाठिलागी ॥ श्लोक १४ वा॥

सर्वांचे सांगणे हेच की दुश्चित्त पणे जीअन व्यर्थ दवडू नका . हे कसे साधायचे त्यावर

दासबोधामधे नामस्मरण समासामधे समर्थ रामदास स्वामीचे मार्गदर्शन आहे.

ते म्हणतात की

“कांहीच न करूनि प्राणी । रामनाम जपे वाणी । तेणें संतुष्ट चक्रपाणी । भक्तांलागी सांभाळी ॥"

कांहीच न करणें म्हणजे " मी कर्ता , मी भोक्ता ह्य़ा भावनेला रजा देणे होय”. गीतेमधे अशा वागण्याला निष्काम कर्मयोग असे म्हणले आहे. आपण जर स्वत:च्याच आयुष्यातल्या घटनांकडे खरा कर्ता कोण होता ह्या दृष्टीने पाहीले तर भगवंतच खरा कर्ता करविता आहे हे सहज लक्षांत येऊ शकते. हेच सतत लक्षांत राहाण्यासाठीच भगवंताचे स्मरण करत रहायचे ही सोपी युक्ती संतांनी सांगितली आहे.

हे असे जगण्याचे विसरणे म्हणजेच दुश्चित्तपणे जगणे होय. असो,

अभंगाच्या तिसîrÉÉ चरणामधे महाराज सांगताहेत की जर तू असे केले नाहीस तर तेच सर्वांत मोठे पाप करणे आहे. या पापाची शिक्षा तुला यम देईलच ह्यात संशयच नाही. ही शिक्षा म्हणजे पुन: जन्म पुन: दु:खे भोगणे . ह्या शिक्षेचा काळ जन्मोजन्म चालत राहणारा असल्याने हीच सर्वांत भयंकर शिक्षा आहे असेच म्हणता येते.

दुश्चित्त पणे वागणे म्हणजे ईश्वराचे स्मरण न ठेवता जीवन जगणे.

अभंगाचा ४ था चरण हेच सांगतो की जेंव्हा मृत्यु येतो तेंव्हा त्यावेळी बायको, मुले वा ईतर कोणीही नातेवाईक, मित्र, सगे सोयरे मदत करू शकत नाहीत. जशी वासना असेल तसाच पुढचा जन्म ती वासना भोगण्यासाठी येतो. जर फक्त ईश्वराच्या भेटीची वासना असेल तर मात्र मग अशा व्यक्तीने शेवटचा क्षण गोड केला असेच म्हणता येते, ह्या ईश्वरभेटिच्या वासने मुळेच मुक्ती मिळू शकते हे सहज समजण्यासारखे आहे.

ह्यानंतर अभंगाच्या ५व्या ( शेवटच्या ) चरणामधे तुकाराम महाराजांनी  दांडगाईने वागणे म्हणजे भगवंतास विसरून वागणे सोडा असे सांगितले आहे व हाच ईशारा दिला आहे की असे वागणे स्व:त:चाच घात करणारे आहे.

अभंगाची शिकवण :-  

प्रत्येकाने आपण सध्या कसे जगतो आहोत हे नेहमी तपासून स्वत:मधे योग्य ती सुधारणा करावी व नरजन्माचे सार्थक करून घ्यावे हीच ह्या अभंगाची शिकवण आहे.

Print this Article